Ιστορίες για την αρχαία Εκκλησία: πρεσβύτεροι
Ο επίσκοπος είναι μακριά, οι διάκονοι σχεδόν δεν υπάρχουν, και οι πρεσβύτεροι (ιερείς, πατέρες) για πολλούς συνδέονται, ουσιαστικά, με την Εκκλησία. Αλλά στην αρχαιότητα ήταν διαφορετικά.
Σήμερα έχουμε συνηθίσει στο γεγονός ότι η Εκκλησία είναι κυρίως οι πατέρες, οι ιερείς. Αυτοί ηγούνται των εκκλησιαστικών κοινοτήτων, τελούν τις λατρείες και τα μυστήρια, παίζουν βασικό ρόλο στη λύση υλικών ζητημάτων και ούτω καθεξής. Αν συγκρίνουμε την τρέχουσα κατάσταση με τους πρώτους αιώνες του χριστιανισμού, οι ιερείς μας μοιάζουν περισσότερο με επισκόπους παρά με τους πρεσβύτερους της αρχαιότητας.
Στις προηγούμενες δημοσιεύσεις έχει ήδη αναφερθεί ότι κάθε χριστιανική κοινότητα ηγείτο από έναν επίσκοπο. Μια κοινότητα με 12 άτομα είχε ήδη το δικαίωμα να εκλέξει επίσκοπο, και αν ήταν λιγότεροι, οι γειτονικές κοινότητες μπορούσαν να συμπληρώσουν αυτόν τον αριθμό με τους αντιπροσώπους τους και να βοηθήσουν στην εκλογή. Τώρα ο επίσκοπος είναι ο ηγέτης μιας επισκοπής που μερικές φορές αριθμεί εκατοντάδες κοινότητες.
Πριν από την επανάσταση του 1917, υπήρχαν αρκετές δεκάδες επίσκοποι στη Ρωσική Αυτοκρατορία, και η συντριπτική πλειοψηφία των ιερέων τους έβλεπε μόνο μία φορά στη ζωή τους, κατά τη χειροτονία, ενώ οι πιστοί μερικές φορές δεν τους έβλεπαν καθόλου. Οι άμεσοι βοηθοί των επισκόπων στην αρχαιότητα ήταν οι διάκονοι, οι οποίοι τώρα χρειάζονται κυρίως για την ομορφιά της αρχιερατικής λατρείας. Η συνοδικότητα, με την έννοια της ενεργού συμμετοχής των λαϊκών στη λύση των ζητημάτων της ζωής της κοινότητας, σχεδόν απουσιάζει.
Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι το ινστιτούτο των πρεσβυτέρων σήμερα κατέχει κυρίαρχη θέση στην Εκκλησία - όχι με την έννοια ότι έχουν τις περισσότερες εξουσίες, αλλά με την έννοια ότι ασκούν πρακτική καθοδήγηση σχεδόν σε όλη την εκκλησιαστική ζωή.
Ωστόσο, στην αρχαιότητα οι πρεσβύτεροι κατείχαν πολύ λιγότερο σημαντική θέση. Έχει ήδη αναφερθεί ότι οι διάκονοι ήταν πιο σημαντικοί στη διοίκηση της κοινότητας. Επίσης, αναφέρθηκε ότι οι Πράξεις των Αποστόλων και οι Επιστολές συχνά χρησιμοποιούν τις έννοιες «επίσκοπος» και «πρεσβύτερος» ως συνώνυμα. Αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Υπάρχουν μέρη όπου ο όρος «πρεσβύτερος» χρησιμοποιείται με διαφορετική έννοια από τον «επίσκοπο», και από αυτά μπορούμε να μάθουμε πώς οι αρχαίοι πρεσβύτεροι διέφεραν από τους αρχαίους επισκόπους.
Φυσικά, η Καινή Διαθήκη δεν είναι η μόνη πηγή· οι πρεσβύτεροι αναφέρονται και σε άλλα γραπτά μνημεία, αλλά πρέπει να σημειωθεί ότι αυτές οι πηγές είναι σαφώς ανεπαρκείς για να περιγράψουν εξαντλητικά τη θέση τους στην αρχαιότητα. Για πολλά πράγματα πρέπει να μιλάμε υποθετικά.
Η προέλευση των πρεσβυτέρων
Αν για την εμφάνιση του ινστιτούτου των διακόνων έχουμε λεπτομερή περιγραφή στο βιβλίο των Πράξεων, και για τους επισκόπους αναφέρεται σε πολλά μέρη και στις Πράξεις και στις Αποστολικές Επιστολές, τότε για τον χρόνο, τις αιτίες και τις συνθήκες εμφάνισης του ινστιτούτου των πρεσβυτέρων δεν μιλάει άμεσα κανένα έγγραφο της αποστολικής εποχής. Η πιο διαδεδομένη άποψη στην εκκλησιαστική ιστορική επιστήμη συνοψίζεται στα εξής:
Το ινστιτούτο των πρεσβυτέρων εμφανίζεται πολύ νωρίς, όχι αργότερα από το 35 μ.Χ., κατά το πρότυπο των πρεσβυτέρων, ή γερόντων, στις ιουδαϊκές συναγωγές.
Η ίδια η λέξη «πρεσβύτερος» (πρεσβύτερος) μπορεί να χρησιμοποιηθεί και με την έννοια του «ανώτερου», δηλαδή του αρχηγού (και σε αυτήν την περίπτωση είναι συνώνυμο της λέξης «επίσκοπος»), αλλά και με την έννοια του «γέροντα», «γερόντου», «σεβαστού ανθρώπου προχωρημένης ηλικίας». Και σε αυτήν την περίπτωση μιλάμε για πρεσβυτέρους, όχι για επισκόπους.
Σε πολλούς λαούς οι γέροντες, οι γερόντοι εξακολουθούν να παίζουν πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή της κοινωνίας. Τους συμβουλεύονται, τους ζητούν άδεια για διάφορες ενέργειες, τους απευθύνονται για την επίλυση συγκρούσεων. Έτσι ήταν και στην παλαιοδιαθηκική ιουδαϊκή κοινωνία. Τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης το αναφέρουν. Για παράδειγμα: «Και κάλεσε ο Μωυσής όλους τους γερόντους των υιών Ισραήλ και τους είπε: επιλέξτε και πάρτε αρνιά για τις οικογένειές σας και σφάξτε το Πάσχα...» (Έξ. 12:21). «Και είπε ο Κύριος στον Μωυσή: συγκέντρωσε για Μένα εβδομήντα άνδρες από τους γερόντους του Ισραήλ, που γνωρίζεις ότι είναι γερόντοι και επιτηρητές του, και φέρε τους στη σκηνή της συνάντησης, για να σταθούν εκεί μαζί σου...» (Αριθ. 11:16).
Στα Ευαγγέλια επίσης αναφέρεται για αυτούς τους γερόντους: «Ακούγοντας για τον Ιησού, έστειλε προς Αυτόν Ιουδαίους γερόντους να Τον παρακαλέσουν να έρθει να θεραπεύσει τον δούλο του» (Λκ. 7:3). «Όταν ξημέρωσε, όλοι οι αρχιερείς και οι γερόντοι του λαού είχαν συμβούλιο για τον Ιησού, για να Τον παραδώσουν στον θάνατο...» (Μτ. 27:1).
Η ελληνική λέξη πρεσβύτερος σε αυτά τα μέρη μεταφράζεται ως «γερόντος». Κατά το πρότυπο αυτών των ιουδαϊκών πρεσβυτέρων εμφανίζονται γερόντοι και στην πρώτη χριστιανική ιερουσαλημική κοινότητα, η οποία ήταν ιουδαϊκή ως προς τη σύνθεσή της. Επικεφαλής, επίσκοπος αυτής της κοινότητας ήταν ο Ιάκωβος, ο αδελφός του Κυρίου. Γύρω από αυτόν σχηματίστηκε αυτό το πρεσβυτέριο, που αποτελούνταν από σεβαστά, ηλικιωμένα μέλη της κοινότητας.
Στην Επιστολή του, ο απόστολος Ιάκωβος προτρέπει αυτό το πρεσβυτέριο να τελεί ορισμένες ιεροτελεστίες, δηλαδή το μυστήριο του Ευχελαίου: «Ασθενεί κάποιος από εσάς, ας καλέσει τους πρε
