Η εκτενής δέηση και το «Νυν απολύεις»: το δεύτερο μέρος του Εσπερινού

Προηγουμένως εξετάσαμε το πρώτο μέρος της εσπερινής ακολουθίας με τις βασικές της στιγμές, και τώρα σειρά έχει το δεύτερο μέρος, το οποίο με τη σύνθεσή του θυμίζει τη Λειτουργία, κάτι που δεν προκαλεί έκπληξη, αν θυμηθούμε την αρχαία προέλευση της τάξης του εσπερινού, για την οποία μίλησα προηγουμένως. Εδώ υπάρχουν οι ίδιες, όπως και στη Λειτουργία, εκτενείς δεήσεις (συγκεκριμένη και αιτητική), υπάρχει ο 33ος ψαλμός (στην αγρυπνία), και οι τελικές προσευχές – «Νυν απολύεις», το Τρισάγιο και τα τροπάρια.

Συγκεκριμένη δέηση: γιατί επαναλαμβάνεται το «είπωμεν»;

Η συγκεκριμένη δέηση – ξεκινά με τα λόγια «Είπωμεν πάντες εκ πάσης ψυχής και εκ παντός διανοήματος ημών, είπωμεν».

Η επανάληψη της λέξης «είπωμεν» δεν είναι λανθασμένη ταυτολογία, αλλά αποτέλεσμα της σύνδεσης δύο κάποτε ξεχωριστών φράσεων σε μία.

Αρχικά, μετά την ανάγνωση των Γραφών, ο διάκονος έβγαινε στον άμβωνα και καλούσε τον λαό σε προσευχή με τα λόγια «Είπωμεν πάντες: «Κύριε, ελέησον», δηλαδή «Ας πούμε όλοι: Κύριε, ελέησον», και μετά από αυτό ξεκινούσε το πρώτο αίτημα «Εκ πάσης ψυχής, και εκ παντός διανοήματος ημών είπωμεν». Και, οι ήδη διδαγμένοι άνθρωποι απαντούσαν τριπλά: «Κύριε ελέησον». Με τον καιρό η πρόσκληση και η αρχή της προσευχής συγχωνεύτηκαν σε μία φράση, δημιουργώντας την επανάληψη.

Το επόμενο αίτημα προέρχεται από την προσευχή του βασιλιά Μανασσή: (2 Παραλ. 20:6): «Κύριε Παντοκράτωρ, Θεέ των πατέρων ημών, σε παρακαλούμε, άκουσε και ελέησε».

Τελικές δεήσεις: από το «Καταξίωσον» έως το «Νυν απολύεις»

Στη συνέχεια ακούγεται η προσευχή «Καταξίωσον, Κύριε», την οποία το Τυπικόν τοποθετεί ανάμεσα στις σημαντικότερες, αναθέτοντας την ανάγνωσή της στον ηγούμενο, αν και επιτρέπει σε ορισμένες περιπτώσεις την ανάγνωση από τον αναγνώστη.

Αυτή επίσης ονομάζεται εσπερινή δοξολογία, επειδή θυμίζει τη μεγάλη δοξολογία στον όρθρο, όντας παρόμοια στο περιεχόμενο και επαναλαμβάνοντας πολλά αιτήματα.

Σε αυτήν ζητάμε από τον Θεό να μας αξιώσει να περάσουμε το βράδυ χωρίς αμαρτία, καθώς και να μας διδάξει, να μας νουθετήσει και να μας φωτίσει με το Φως Του.

Στη συνέχεια ακούγεται η αιτητική δέηση. Τα αιτήματά της συνεχίζουν τη σκέψη της προηγούμενης προσευχής – να μας χαρίσει ειρηνικό βράδυ, συγχώρεση κάθε λάθους κατά τη διάρκεια της ημέρας, και άξια απάντηση τη στιγμή της τελευταίας Κρίσης. Ο ιερέας στο ιερό ολοκληρώνει όλο αυτό το μπλοκ με παρόμοια στο περιεχόμενο φωτιστική προσευχή.

«Νυν απολύεις»: ολοκλήρωση της ημέρας και της ζωής

Στις εορτές προστίθεται ακόμα ένα είδος δέησης – η λιτή. Αρχικά έτσι ονομαζόταν μια ιδιαίτερη πομπή προς τις τοπικές ιερές τοποθεσίες, τους ναούς ή τα κοιμητήρια, με προσευχές και μνημόνευση ανθρώπων με τα ονόματά τους. Υπόλειμμα εκείνης της αρχαίας συνήθειας έγιναν τα στιχηρά στη στιχολογία, που τώρα ψάλλονται ή διαβάζονται στο τέλος του εσπερινού, ενώ παλαιότερα ψάλλονταν κατά την επιστροφή στον ναό μετά τη λιτή.

Στο τέλος του εσπερινού διαβάζεται η προσευχή «Νυν απολύεις» του δικαίου Συμεών του Θεοδόχου.

Αυτή θυμίζει την ολοκλήρωση της ημέρας και ταυτόχρονα – την ολοκλήρωση όλης της ανθρώπινης ζωής.

Όπως ο Συμεών θεωρούσε τη ζωή του ολοκληρωμένη, επειδή συνάντησε τον Χριστό, έτσι και η ημέρα μας δεν είναι μάταιη, αν σε αυτήν...

Αυτή η προσευχή θυμίζει το νόημα κάθε ημέρας της ζωής και του θανάτου του ανθρώπου. Αν ο άνθρωπος, όπως ο Συμεών, κατά τη διάρκεια της ημέρας έζησε με τον Χριστό και με προσευχή προς Αυτόν, τότε μια τέτοια ημέρα έχει νόημα και δεν είναι μάταιη. Ταυτόχρονα αυτή η προσευχή υπογραμμίζει τη σημασία του εσπερινού ως ακολουθίας που περιέχει το θέμα της προσδοκίας του Σωτήρα, για το οποίο θα ειπωθεί περαιτέρω.

Στο τέλος του εσπερινού ψάλλονται τα τροπάρια της ημέρας – σύντομα άσματα που υπογραμμίζουν το κύριο νόημα και το πνευματικό περιεχόμενο αυτής της ημέρας στο εκκλησιαστικό έτος; η συγκεκριμένη δέηση και οι τελικές προσευχές.

Ο ιερομάρτυρας Κυπριανός Καρχηδόνας έγραφε για το νόημα της εσπερινής ακολουθίας έτσι: «Πρέπει να προσευχόμαστε κατά τη δύση του ηλίου και στο τέλος της ημέρας; διότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο αληθινός Ήλιος και η αληθινή Ημέρα. Επομένως, προσευχόμενοι κατά τη δύση του ηλίου και στο τέλος της ημέρας και ζητώντας να μας λάμψει ξανά το φως, προσευχόμαστε για την έλευση του Χριστού, ώστε να μας φέρει τη χάρη του αιώνιου φωτός».

Μετά τον εσπερινό σύμφωνα με το Τυπικόν ακολουθεί το δείπνο και το απόδειπνο, μετά το οποίο απαγορεύεται στους μοναχούς να συνομιλούν: «Πρέπει να γνωρίζουμε και αυτό: μετά την απόλυση... δεν πρέπει οι μοναχοί να συνομιλούν μεταξύ τους, αλλά με σιωπή να πηγαίνουν στα κελιά τους, και να ασχολούνται με την προσευχή και την ανάγνωση, και έτσι να αναπαύονται, ώστε με προσοχή να σηκωθούμε για την πρωινή δοξολογία...»