Χριστιανοί και εξουσία: γιατί οι «υποταγμένοι» μισούν τους «ανυπότακτους»
Σήμερα είναι σχεδόν αδύνατο να διακρίνουμε τις ενέργειες της εξουσίας από τις ενέργειες των εκπροσώπων της OCU σε σχέση με την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC). Ψέματα, συκοφαντίες, μίσος και βία ρέουν αδιάκοπα. Γιατί συμβαίνει αυτό;
«Μην ξεχνάτε, οι υποταγμένοι θα μισούν περισσότερο όχι αυτούς που τους υποτάξανε, αλλά αυτούς που δεν υποτάχθηκαν». Αυτή η δημοφιλής φράση στο διαδίκτυο άγνωστου συγγραφέα, σε κάποιο βαθμό, μιλάει για την ψυχολογία εκείνων που, έχοντας χάσει την εσωτερική τους ελευθερία, θέλουν να αποδείξουν τη δική τους «ορθότητα» με οποιοδήποτε μέσο. Και το αποδεικνύουν όχι σε αυτούς που τους «υποτάξανε», αλλά σε αυτούς που δεν θέλησαν να «υποταχθούν».
Είναι ενδιαφέρον ότι στη σύγχρονη Ουκρανία βλέπουμε μια παρόμοια εικόνα στον εκκλησιαστικό τομέα: η OCU, πλήρως υποταγμένη από το κράτος, συχνά δεν αντιτίθεται στην εξουσία, αλλά στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC), της οποίας οι ποιμένες και το ποίμνιο αρνούνται να «υποταχθούν» στις πολιτικές απαιτήσεις.
Αυτό το άρθρο δεν είναι τόσο για το γιατί συμβαίνει αυτό, όσο για το πώς οι εκκλησιαστικές δομές, που συγχωνεύονται με το κράτος, μετατρέπονται σε όργανο «ιδεολογικής εκκαθάρισης» και γιατί η αληθινή ελευθερία εν Χριστώ προκαλεί την πιο σφοδρή μίσος στους ισχυρούς και τις μαριονέτες τους.
Ποιοι είναι οι «υποταγμένοι»;
Στο εκκλησιαστικό πλαίσιο, οι «υποταγμένοι» είναι αυτοί που θυσίασαν το Ευαγγέλιο για πολιτικό όφελος. Με άλλα λόγια, είναι αυτοί που, ξεχνώντας τα λόγια του Χριστού για την αγάπη προς τους εχθρούς, καλλιεργούν το μίσος, αυτοί που αντί για προσευχή και μετάνοια έρχονται στον ναό με τροχό και λοστό, αυτοί που δεν θέλουν να πολεμήσουν με τα «πνεύματα της κακίας στους ουρανούς», γιατί είναι απασχολημένοι με την «πάλη» κατά της «σάρκας και του αίματος». Αλλά το κύριο είναι ότι εξαρτώνται πλήρως από τις απαιτήσεις της «πολιτικής στιγμής».
Στο πλαίσιο του άρθρου μας, όλα αυτά τα χαρακτηριστικά ταιριάζουν στην OCU, η οποία, λαμβάνοντας τον Ιανουάριο του 2019 τον «τόμο» της αυτοκεφαλίας από την Κωνσταντινούπολη, εισήλθε στην τροχιά των κρατικών συμφερόντων.
Έτσι, ο νόμος «Περί ελευθερίας της συνείδησης και των θρησκευτικών οργανώσεων» έδωσε την αφορμή στις αρχές να διεξάγουν μαζική επανεγγραφή των ενοριών της UOC υπέρ της OCU. Με τις δυνάμεις των τοπικών διοικήσεων και των «ακτιβιστών» καταλαμβάνονται οι ναοί της UOC, ενώ τα κρατικά τηλεοπτικά κανάλια και οι κορυφαίες διαδικτυακές εκδόσεις τροφοδοτούν τον λαό με φανταστικές ιστορίες για την «φιλορωσική επιρροή» της UOC, συνδέοντάς την με τον επιτιθέμενο. Εν τω μεταξύ, η OCU παρουσιάζεται ως «εθνική Εκκλησία» και η κριτική ή τα ερωτήματα προς αυτήν ερμηνεύονται ως «απειλές για την εθνική ασφάλεια».
Αυτή η «βοήθεια» από το κράτος απαιτεί ανταπόδοση από την OCU και η δομή του Ντουμένκο δίνει ό,τι μπορεί. Για παράδειγμα, αν το κράτος αποφασίσει να κλείσει τους ναούς λόγω καραντίνας - η OCU είναι αναμφίβολα «υπέρ», αν αποφασίσει να απαγορεύσει ολόκληρη την Εκκλησία – η OCU πάλι «υπέρ», αν αποφασίσει να αλλάξει τις ημερομηνίες των εορτών – και εδώ «υπέρ». Και δεν υπάρχει αμφιβολία, ακόμα και αν οι αρχές αποφασίσουν να αλλάξουν το κείμενο της Λειτουργίας ή να διατάξουν την κατάργηση των νηστειών – στην OCU θα υποστηρίξουν όλες αυτές τις αποφάσεις. Όχι μόνο επειδή είναι μακριά από την πνευματική ζωή, αλλά και επειδή κατανοούν: χωρίς την υποστήριξη των αρχών δεν μπορούν να υπάρχουν.
Ως αποτέλεσμα, η OCU έθεσε τον εαυτό της σε μια κατάσταση στην οποία στερείται ακόμη και της υποθετικής δυνατότητας να είναι, αν χρειαστεί, η φωνή της κριτικής των λανθασμένων αποφάσεων των αρχών, να είναι η συνείδηση του λαού.
Γιατί η εξουσία «υπέταξε» την OCU, αλλά δεν μπόρεσε να «υποτάξει» την UOC;
Η αντίσταση στο κακό και την αμαρτία είναι ένα από τα σημάδια της εσωτερικής ελευθερίας. Η UOC, αν και υπόκειται σε πίεση, παραμένει η μόνη ομολογία που σταθερά αρνήθηκε να εκτελέσει «κρατικές» εντολές που αντιβαίνουν στο Ευαγγέλιο, τους κανόνες της Εκκλησίας και τη χριστιανική συνείδηση.
Όχι, δεν είμαστε τέλειοι, συχνά δείχνουμε ανωριμότητα και δεν μπορούμε να πούμε σκληρά «όχι». Αλλά σε θέματα που έχουν θεμελιώδη σημασία, ο παράγοντας «υπακοή στον Θεό και όχι στον άνθρωπο» εξακολουθεί να υπερισχύει όλων των αποφάσεων. Ας θυμηθούμε ότι όταν οι παγανιστικές αρχές απαγόρευσαν στους αποστόλους να κηρύττουν, άκουσαν ως απάντηση: «Πιο πολύ πρέπει να υπακούμε στον Θεό περισσότερο παρά στους ανθρώπους» (Πράξ. 5: 29). Ακριβώς σε αυτή την αρχή βασίζεται η πλειονότητα των αποφάσεων της UOC. Για παράδειγμα, μόνο η UOC είδε τον κίνδυνο στους περιορισμούς του κορονοϊού, μόνο αυτή αντιτάχθηκε στα ηλεκτρονικά έγγραφα και τη βιομετρία. Μόνο η UOC συνεχίζει την παράδοση των λιτανειών, παρά τις απαγορεύσεις, και ούτω καθεξής.
Επιπλέον, χωρίς καμία εξάρτηση από το κράτος, η UOC υπόκειται επίσης σε απίστευτη πίεση από τις αρχές, οι οποίες απαιτούν να διακόψει τις κανονικές και ευχαριστιακές (τονίζουμε, όχι διοικητικές) σχέσεις με τη Ρωσική Εκκλησία.
Και λοιπόν; Παρά τις σκληρές διώξεις, πάνω από 6 εκατομμύρια πιστοί παρέμειναν στην UOC. Τι σημαίνει αυτό;
Χωρίς καμία ελπίδα για «εύνοια» από το κράτος, οι πιστοί ζουν στην Εκκλησία με πραγματική αίσθηση πνευματικής ελευθερίας.
Γιατί ακριβώς η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία προκαλεί στην OCU και στις αρχές όχι απλώς ενόχληση, αλλά πραγματικό μίσος; Η απάντηση βρίσκεται στην εσωτερική λογική της εξάρτησης και της αυτοδικαίωσης. Και εδώ υπάρχουν αρκετοί μηχανισμοί, για τους οποίους θα μιλήσουμε.
Μηχανισμός «προβολής της ενοχής»
Όταν ένας άνθρωπος (ή ένας θεσμός) αρνείται στον εαυτό του την ελευθερία και αποδέχεται τη βούληση του ισχυρότερου, μέσα του δημιουργείται γνωστική ασυμφωνία: «έκανα λάθος, αλλά πρέπει να αποδείξω ότι η πράξη μου ήταν σωστή». Ως αποτέλεσμα, ένα άτομο (ή μια ομάδα ανθρώπων) βιώνει μια εσωτερική σύγκρουση, όλη η αρνητικότητα της οποίας κατευθύνεται σε εκείνους που αρνήθηκαν να «λυγίσουν». Αυτοί οι «ακλόνητοι» κατηγορούνται ότι έχασαν την πνευματική ελευθερία.
Ο μηχανισμός της «ζωντανής έκθεσης»
Ο Χριστός αποκαλεί τους Χριστιανούς «το αλάτι του κόσμου» (Ματθαίος 5:13). Όπως είναι γνωστό, το αλάτι όχι μόνο εμποδίζει κάθε προϊόν να σαπίσει, αλλά του δίνει και γεύση. Και αν προβάλουμε τα λόγια του Χριστού στην UOC, αποδεικνύεται ότι η Εκκλησία μας, στη θυσιαστική της διακονία, όχι μόνο εμποδίζει τους ανθρώπους να «σαπίσουν» και να χάσουν τον πνευματικό τους πυρήνα, αλλά τους ενσταλάζει και μια «γεύση» για την Αλήθεια. Με άλλα λόγια, η UOC χρησιμεύει ως ζωντανή μομφή για όλους όσους έχουν ξεχάσει το πιο σημαντικό πράγμα: ο στόχος ενός Χριστιανού είναι να υπηρετεί τον Θεό, όχι την πολιτική. Αυτό δεν συγχωρείται.
Ο μηχανισμός των «ετικετών»
Η OCU, εξαρτώμενη από την κρατική υποστήριξη, απλά δεν μπορεί να πει όλα όσα θα έπρεπε να πει: ότι δεν υπάρχει χώρος για διαιρέσεις σε έθνη στην Εκκλησία, για την αγάπη προς τους εχθρούς και για την αγάπη γενικά. Επομένως, τα λόγια της δεν περιέχουν το Πνεύμα της Αλήθειας. Αντί να προσπαθούν να μιλούν τη γλώσσα του Ευαγγελίου, οι εκπρόσωποι της OCU μιλούν τη γλώσσα της πολιτικής και αντί για διάλογο, χρησιμοποιούν τη γλώσσα του μίσους και των ταμπελών («πράκτορες του Κρεμλίνου», «παραρτήματα της FSB» και ούτω καθεξής).
Ο μηχανισμός του «μίσους για την ελευθερία»
Το μίσος προς τους ανθρώπους που έχουν εσωτερική ελευθερία είναι παρόμοιο με το μίσος προς τη ζωή: όπου είναι σκοτάδι, οι ακτίνες της αλήθειας προκαλούν καυστικό πόνο. Η UOC ζει μια πνευματική ζωή, έχει διατηρήσει τις λειτουργικές παραδόσεις και τα Μυστήρια χωρίς αλλαγές, και το πιο σημαντικό, ζει χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις των πολιτικών... και αυτό προκαλεί μίσος από την πλευρά της OCU.
Ιστορικές παραλληλίες
Η ιστορία γνωρίζει πολλά παραδείγματα όπου σχισματικοί και «Χριστιανοί» πιστοί στην εξουσία μισούσαν τους ομολογητές του Χριστού περισσότερο από τους ίδιους τους διώκτες άθεους.
Για παράδειγμα, τη δεκαετία του 1920, το «κίνημα των Ανακαινιστών» υποστήριξε τους Μπολσεβίκους, λαμβάνοντας κρατική προστασία και πόρους (ο ηγέτης των Ανακαινιστών Ββεντένσκι, οδηγούσε αυτοκίνητο που του παρείχε η Τσέκα) και επιτέθηκε στους «Τιχωνίτες» και τους «Κατακόμβους» - εκείνους που αρνούνταν να αναγνωρίσουν το δικαίωμα του κράτους να παρεμβαίνει στις εκκλησιαστικές υποθέσεις.
Είναι ενδιαφέρον ότι οι Ανακαινιστές κατηγόρησαν τους «Τιχωνίτες» για φανατισμό, για υποκίνηση μίσους προς το σοβιετικό σύστημα. Και αυτός, μεταξύ άλλων, ήταν ο τρόπος με τον οποίο οι Μπολσεβίκοι υποστήριξαν την υπόθεσή τους, συλλαμβάνοντας τον κλήρο, ρίχνοντας ιερείς και λαϊκούς στη φυλακή, κατάσχοντας εκκλησιαστική περιουσία, και ούτω καθεξής. Πρέπει να συμφωνήσετε ότι οι παραλληλισμοί με τη σύγχρονη εποχή είναι κάτι παραπάνω από προφανείς.
Είναι αλήθεια ότι μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930, σχεδόν τίποτα δεν είχε απομείνει από τους «ανακαινιστές»: οι αρχές τους αναγνώρισαν ως περιττούς και προχώρησαν σε ανοιχτές καταστολές εναντίον τους. Αυτό, παρεμπιπτόντως, μπορεί να είναι ένα καλό μάθημα για την OCU: μια πολύ στενή συμμαχία με το κράτος τελικά μετατρέπεται σε διώξεις και σε απόπειρα καταστροφής.
Οι Ανακαινιστές δεν ήταν ιδιαίτερα δημοφιλείς στον απλό λαό. Ο Λεβίτι-Κρασνόφ, εκκλησιαστικός συγγραφέας της δεκαετίας του 1920, θυμάται ότι οι Ανακαινιστικές εκκλησίες ήταν πρακτικά άδειες, δεν είχαν κανένα μέσο για να θερμάνουν τους χώρους της εκκλησίας το χειμώνα και όλες οι προσπάθειες να οδηγήσουν τους ανθρώπους στη «σωστή εκκλησία» κατέληξαν σε αποτυχία. Σήμερα βλέπουμε μια παρόμοια κατάσταση: οι εκκλησίες της OCU είναι άδειες. Και αυτό εξηγείται όχι μόνο από το γεγονός ότι η πνευματική ζωή μόλις που τρεμοπαίζει μέσα σε αυτή τη δομή, αλλά και από το γεγονός ότι μια ομολογία που εξαρτάται από την εύνοια των αρχών δεν μπορεί να είναι η φωνή της συνείδησης ενώπιον αυτής της ίδιας της εξουσίας. Εάν η Εκκλησία συγχωνευθεί με τις αρχές, θεωρείται ως κρατική δομή και όχι ως πέτρα πίστης.
Αποδεικνύεται, λοιπόν, ότι το μίσος των «σκυμμένων» προς τους ελεύθερους είναι ένα σύμπτωμα του πόσο βαθιά έχει διεισδύσει στο μυαλό της ουκρανικής κρατικής ελίτ (αν μπορεί κανείς να την ονομάσει έτσι) η ιδέα ότι η κυβέρνηση και η Εκκλησία θα πρέπει να αποτελούν μηχανισμό διακυβέρνησης του λαού. Δυστυχώς, η Ουκρανία αναβιώνει τώρα το παλιό μπολσεβίκικο σχέδιο, στο οποίο η θρησκεία χρησιμεύει ως στήριγμα για την ενίσχυση της εξουσίας.
Συμπέρασμα
Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα φυλάει τη ζωντανή πίστη στον Θεό, παραμένοντας πιστή στο Ευαγγέλιο και στην αρχή «ζητείτε πρώτα τη Βασιλεία των Ουρανών». Το μίσος που νιώθουν η OCU και οι κοσμικές αρχές απέναντί της είναι το τίμημα που πληρώνουν για την καταγγελία της «κρατικής Εκκλησίας», το τίμημα που πληρώνουν για την μαρτυρία ότι το κύριο μήνυμα του Χριστιανισμού δεν είναι η εθνική ταυτότητα, αλλά ο Χριστός.
Η πορεία της UOC είναι μια θυσιαστική υπηρεσία, που υπενθυμίζει στους συγχρόνους τα ιδανικά των αγίων ασκητών της Λαύρας, των μαρτύρων Μπόρις και Γκλεμπ, του αγίου μάρτυρα Βλαντιμίρ (Μπογκογιαβλένσκι) και πολλών άλλων. Και όσο υπάρχουν εκείνοι που ζουν σύμφωνα με αυτά τα ιδανικά, η ελπίδα για την αποκατάσταση της πνευματικής ενότητας του λαού μας παραμένει ζωντανή.
