Πάπας Φραγκίσκος: πώς ήταν
Πέθανε ο πάπας Φραγκίσκος. Μόνο ο Θεός και η ιστορία μπορούν να αξιολογήσουν τη δράση του. Ας θυμηθούμε τα κύρια χαρακτηριστικά της παπικής του θητείας, τα πιο σημαντικά για εμάς.
Τη Δευτέρα του Πάσχα, 21 Απριλίου 2025, πέθανε ο Πάπας Φραγκίσκος. Ο θάνατος οποιουδήποτε ανθρώπου, και μάλιστα ενός ανθρώπου που επηρέασε τις τύχες εκατομμυρίων άλλων ανθρώπων – είναι μια αφορμή να αποσπαστούμε από την καθημερινότητα και να σκεφτούμε το αιώνιο, να θαυμάσουμε με ευλάβεια το μυστήριο του θανάτου και να ευχηθούμε τη θεία χάρη στον νεκρό.
Ο Πάπας Φραγκίσκος, και πριν από την εκλογή του, ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο – είναι Αργεντινός ιταλικής καταγωγής. Γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1936, εκεί ολοκλήρωσε τη θεολογική σχολή και το κολλέγιο του Αγίου Ιωσήφ. Σε ηλικία 22 ετών εισήλθε στην τάξη των Ιησουιτών. Ασχολήθηκε με την διδασκαλία σε διάφορα καθολικά εκπαιδευτικά ιδρύματα. Το 1992 έγινε βοηθός επίσκοπος του Μπουένος Άιρες, και το 1998 – κανονικός επίσκοπος. Το 2001, ο Μπεργκόλιο έλαβε τον τίτλο του καρδιναλίου και διορίστηκε σε πολλές θέσεις σε διάφορες επιτροπές και συγκεντρώσεις του Βατικανού. Το 2005, μετά τον θάνατο του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β', θεωρήθηκε ένας από τους κύριους υποψηφίους για τον παπικό θρόνο. Αλλά τότε Πάπας έγινε ο Γιόζεφ Αλόις Ράτζινγκερ, ο οποίος πήρε το όνομα Βενέδικτος ΙΣΤ'. Ο Ράτζινγκερ παραιτήθηκε από τον θρόνο το 2013 και αυτή τη φορά ο Μπεργκόλιο έγινε Πάπας.
Από την αρχή της παπικής του θητείας, ο Πάπας εντυπωσίασε όλους με την ασυνήθιστη για τους Πάπες ταπεινότητά του και την προφανή απλότητά του. Αρνήθηκε τις πολυτελείς διαμερίσματα στο Αποστολικό Παλάτι και επέλεξε να διαμένει σε ένα απλό δωμάτιο στο σπίτι της Αγίας Μάρθας. Ο ίδιος πλήρωνε για τα ξενοδοχεία στις ταξιδιωτικές του εξορμήσεις και φορούσε μια απλή λευκή ράσα χωρίς κόκκινο βελούδο και χρυσά κοσμήματα. Μετακινούνταν με ένα ταπεινό αυτοκίνητο, ενώ πριν από την εκλογή του χρησιμοποιούσε λεωφορείο. Αυτό ήταν ειλικρινές και αυτό κέρδιζε τις καρδιές. Εκατομμύρια άνθρωποι είδαν σε αυτόν σχεδόν το ιδανικό του χριστιανού ποιμένα.
Ο Πάπας Φραγκίσκος μιλούσε συχνά για την κοινωνική δικαιοσύνη και πίστευε ότι η Καθολική Εκκλησία θα πρέπει να εμπλέκεται περισσότερο στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων. Επανειλημμένα επικρίνει τη «δικτατορία της οικονομίας» και τον πολιτισμό της κατανάλωσης. Έδειξε συμπάθεια στους φτωχούς, τους μετανάστες, τους άστεγους κ.λπ. Το 2015, πλύθηκε τα πόδια σε κρατούμενους ιταλικών φυλακών, έναν χρόνο αργότερα – σε μετανάστες. Και το 2019, φίλησε τα πόδια των ηγετών του Νότιου Σουδάν.
Ωστόσο, για την Ουκρανία και για τους Ορθόδοξους πιστούς, κατά τη γνώμη μας, οι πιο σημαντικές είναι οι εξής τέσσερις πτυχές της εκκλησιαστικής πολιτικής του Πάπα Φραγκίσκου.
Οικουμενισμός
Ο Πάπας Φραγκίσκος από τα πρώτα χρόνια της παπικής του θητείας έκανε τον οικουμενισμό (σε πολύ ευρεία μορφή) μία από τις προτεραιότητες της πολιτικής του. Αυτό εκδηλώθηκε πιο έντονα και συνεπώς στις σχέσεις με την Ορθόδοξη Εκκλησία, και ιδιαίτερα με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Υπάρχουν πολλές φωτογραφίες όπου ο Πάπας και ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος απεικονίζονται κατά τη διάρκεια κοινής προσευχής (που απαγορεύεται αυστηρά από τους κανόνες). Η ενότητα με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ήταν το όνειρο του Πάπα Φραγκίσκου, όπως και του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Έχει επανειλημμένα εκφράσει την επιθυμία του για αυτό και σημείωσε ότι ο στόχος του Βατικανού είναι η «πλήρης ενότητα», βασισμένη στην αναγνώριση και τον σεβασμό των διαφόρων χαρισμάτων και παραδόσεων. Ακολουθούν μερικές από τις δηλώσεις του Πάπα σχετικά με αυτό το θέμα:
· «Όταν οι Εκκλησίες γίνουν πλήρως ενωμένες στην πίστη και την αγάπη, η μορφή με την οποία ο Ρωμαίος επίσκοπος θα ασκεί τη θεία του λειτουργία στην Εκκλησία σε παγκόσμιο επίπεδο, θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα της αδιάσπαστης σύνδεσης μεταξύ της πρωτοκαθεδρίας και της συνόδου»;
· «Η ενότητα είναι η αρμονία στην ποικιλία των δωρεών που δίνονται από το Πνεύμα»;
· «Προχωρώντας μαζί, εργαζόμενοι μαζί και προσευχόμενοι μαζί, προετοιμάζουμε τους εαυτούς μας να λάβουμε από τον Θεό το δώρο της ενότητας, το οποίο, ως καρπός του Αγίου Πνεύματος, θα είναι κοινωνία και αρμονία στην νόμιμη ποικιλία»;
· «Η ενότητα δεν επιτυγχάνεται μένοντας στάσιμοι, αλλά προχωρώντας μπροστά με νέα ενέργεια, την οποία το Πνεύμα, από την ημέρα της Πεντηκοστής, εμπνέει στους μαθητές».
Το 2016, ο Πάπας Φραγκίσκος έγινε ο πρώτος Πάπας που συναντήθηκε με τον Μόσχας Πατριάρχη. Μετά από αυτή τη συνάντηση υπογράφηκε η Διακήρυξη της Αβάνας, που ήταν εμπνευσμένη από τον οικουμενικό πνεύμα.
Αλλά ο οικουμενισμός του Μπεργκόλιο εκτεινόταν πολύ πέρα από την Ορθοδοξία και τον Χριστιανισμό γενικότερα. Ανέπτυξε διάλογο με μουσουλμάνους και εβραίους, επισκέφθηκε τζαμιά, συναγωγές και προσευχήθηκε με εκπροσώπους άλλων θρησκειών. Το πιο εντυπωσιακό γεγονός σε αυτό το πλαίσιο ήταν η προσευχή στον ειδωλολατρικό θεό «πατσάμα», που πραγματοποιήθηκε στο Βατικανό παρουσία του Πάπα Φραγκίσκου και μιας Περουβιανής ιέρειας το 2018.
Το Βατικανό ονόμασε αυτή την πράξη «κατήχηση» μιας παγανιστικής θεότητας.
Φιλελεύθερη ατζέντα
Ο Πάπας Φραγκίσκος ακολουθεί μια συνεπή πολιτική φιλελευθεροποίησης από την αρχή της θητείας του. Αυτό γίνεται με ένα σύνθημα που μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: λιγότερο δόγμα και φορμαλισμός, περισσότερο έλεος και κοινωνική δικαιοσύνη.
«Η Εκκλησία δεν είναι δικαστήριο, αλλά ένα νοσοκομείο εκστρατείας, σχεδιασμένο να βοηθά τους ανθρώπους, όχι να τους διώχνει» - αυτή η ιδέα ακούστηκε επανειλημμένα στις δηλώσεις του Μπεργκόλιο με διαφορετικές ερμηνείες. Ο Πάπας προώθησε μια φιλελεύθερη ατζέντα όχι μόνο στο εκκλησιαστικό περιβάλλον, αλλά και στην πολιτική, την οικονομία και τον κοινωνικό τομέα. Συχνά μιλούσε για την οικολογία, επέκρινε σκληρά τον καπιταλισμό, την εκμετάλλευση των ανθρώπων. Ο φιλελευθερισμός του Πάπα Φραγκίσκου ήταν ιδιαίτερα εμφανής στο ζήτημα της μετανάστευσης. Ζήτησε την αποδοχή όσο το δυνατόν περισσότερων μεταναστών, ανεξάρτητα από το αν αυτή η μετανάστευση είναι νόμιμη ή όχι, και ανεξάρτητα από το πόσο αυξάνεται η εγκληματικότητα στην Ευρώπη ως αποτέλεσμα. Ακολουθούν μερικά παραδείγματα:
· «Η απέλαση των μεταναστών είναι σοβαρό αμάρτημα»·
· «Είναι υποκρισία να αυτοαποκαλείσαι Χριστιανός και να διώχνεις έναν πρόσφυγα»·
· «Οι μετανάστες και οι πρόσφυγες μπορούν να βιώσουν, παράλληλα με τις δυσκολίες, νέες, φιλόξενες σχέσεις που τους επιτρέπουν να εμπλουτίσουν την κοινωνία.»
Το 2021, ο Πάπας Φραγκίσκος άνοιξε επίσημα την πρόσβαση των γυναικών στο αξίωμα του ακολύτη και του αναγνώστη, το οποίο προηγουμένως θεωρούνταν αποκλειστικά ανδρικό λειτούργημα. Και το 2022, εξέδωσε το έγγραφο Praedicate Evangelium, το οποίο ενέκρινε μια μεγάλης κλίμακας μεταρρύθμιση της Ρωμαϊκής Κουρίας, εξισώνοντας τα δικαιώματα λαϊκών και κληρικών στην κατάληψη υψηλών θέσεων, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών.
Το 2021, ο Πάπας Φραγκίσκος ξεκίνησε μια διαδικασία που ονομάζεται «Συνοδικός Δρόμος». Είπε ότι ο κύριος στόχος αυτής της διαδικασίας είναι «να δημιουργηθεί μια Εκκλησία ανοιχτή στην καινοτομία».
Η ουσία αυτής της διαδικασίας ήταν ότι, για την προετοιμασία της Συνόδου της Καθολικής Εκκλησίας (κεντρικό επίπεδο), η οποία επρόκειτο να πραγματοποιηθεί το 2023, ήταν απαραίτητο να διεξαχθούν δύο προπαρασκευαστικά επίπεδα: τοπικό και ηπειρωτικό (περιφερειακό). Καθολικές δομές σε διάφορες χώρες κλήθηκαν να εκφράσουν τις προτάσεις τους για τη μεταρρύθμιση της Ρωσικής Εκκλησίας. Η διεξαγωγή των εκδηλώσεων «Συνοδικής Διαδρομής» σε διάφορες χώρες συχνά συνοδεύτηκε από σκάνδαλα. Για παράδειγμα, στη Γαλλία, το θέμα της παιδοφιλίας ήρθε στην επιφάνεια: δημοσιεύθηκε έκθεση της Ανεξάρτητης Επιτροπής για τη Σεξουαλική Κακοποίηση στην Εκκλησία (CIASE) σχετικά με την κακοποίηση ανηλίκων, σύμφωνα με την οποία από το 1950 έως το 2020, τουλάχιστον 216 χιλιάδες παιδιά ηλικίας 10 έως 13 ετών έπεσαν θύματα Καθολικών ιερέων-παιδόφιλων. Η ηγεσία της Καθολικής Εκκλησίας κατηγορήθηκε για εγκληματική αδιαφορία και απόκρυψη του προβλήματος.
Η Συνοδική Συνέλευση στη Γερμανία πρότεινε πολύ ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις της εκκλησίας:
· να καταστήσουν την εκκλησιαστική εξουσία πιο δημοκρατική και λιγότερο συγκεντρωτική·
· να αναγνωρίσουν τον γάμο ομοφυλοφίλων και να αλλάξουν τη διδασκαλία της εκκλησίας σχετικά με το ζήτημα των ΛΟΑΤΚΙ+·
· να καταργήσουν την υποχρεωτική αγαμία για τον κλήρο·
· να εισαγάγουν την γυναικεία ιεροσύνη.
Επιπλέον, αναφέρθηκε ότι εάν το Βατικανό δεν αποδεχθεί αυτές τις προτάσεις, η Καθολική Εκκλησία στη Γερμανία μπορεί να το κάνει η ίδια.
ΛΟΑΤ
Η πιο εντυπωσιακή πτυχή των φιλελεύθερων πολιτικών του Πάπα Φραγκίσκου είναι η έντονα φιλόξενη στάση του απέναντι στους εκπροσώπους ΛΟΑΤ. Ήδη από το 2013, είχε δηλώσει: «Αν κάποιος είναι ομοφυλόφιλος, αναζητά τον Θεό και έχει καλή θέληση - ποιος είμαι εγώ για να τον κρίνω;»
Το 2016, δημοσιεύτηκε η παπική εγκύκλιος Amoris Laetitia (Η Χαρά της Αγάπης), η οποία περιείχε μια απελευθέρωση ορισμένων κανόνων σχετικά με την οικογένεια και τον γάμο.
Το 2020, στο ντοκιμαντέρ Francesco, ο Πάπας Φραγκίσκος εξέφρασε την υποστήριξή του για τα σύμφωνα συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια. «Τα άτομα του ίδιου φύλου έχουν το δικαίωμα να είναι σε μια οικογένεια. <…> Αυτό που χρειαζόμαστε είναι ένας νόμος για τα σύμφωνα συμβίωσης. Έτσι το καταλαβαίνω». Και παρόλο που αυτό δεν ειπώθηκε για την εκκλησιαστική διδασκαλία, αλλά για την κοσμική νομοθεσία, παρ’ όλα αυτά, σε ανεπίσημο επίπεδο, αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από την αναγνώριση από τον ποντίφικα του δικαιώματος των σοδομιτών να ζουν μαζί σε μια νόμιμη ένωση.
Και το 2023, ο Πάπας επίσημα, στο έγγραφο Fiducia Supplicans, έδωσε άδεια να δοθεί ευλογία σε ομόφυλα ζευγάρια. Και παρόλο που υπήρξε η επιφύλαξη ότι αυτή η ευλογία δεν πρέπει να δοθεί στο πλαίσιο του γάμου, πολλοί, συμπεριλαμβανομένων των Καθολικών επισκόπων, την αντιλήφθηκαν ακριβώς στο πλαίσιο του γάμου.
Στάση απέναντι στον πόλεμο στην Ουκρανία
Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει επανειλημμένα μιλήσει για τον πόλεμο στην Ουκρανία, εκφράζοντας τη συμπάθειά του προς τον ουκρανικό λαό, καταδικάζοντας τη βία και ζητώντας ειρήνη.
· «Ποτάμια αίματος και δακρύων ρέουν στην Ουκρανία. Δεν πρόκειται απλώς για μια στρατιωτική επιχείρηση, αλλά για έναν πόλεμο που σπέρνει θάνατο, καταστροφή και θλίψη»·
· «Στο όνομα του Θεού, σας παρακαλώ: σταματήστε αυτή τη σφαγή!»
· «Ο πόλεμος είναι η ήττα της ανθρωπότητας»·
· «Προσπαθούμε πάντα να διεξάγουμε πόλεμο και να αντεπιτεθούμε. Αλλά για να χτίσουμε ένα ειρηνικό μέλλον, πρέπει να συγχωρούμε ο ένας τον άλλον. Πάντα.»
· «Να είστε πατριώτες, αλλά όχι εχθροί. Μάθετε να συγχωρείτε, απορρίψτε τον πόλεμο».
Αλλά ο Μπεργκόλιο δεν αποκάλεσε ποτέ τη Ρωσία επιτιθέμενη, δεν την θεώρησε υπεύθυνη για την έναρξη του πολέμου, δεν απαίτησε να σταματήσει την εισβολή ή τον βομβαρδισμό ουκρανικών πόλεων. Και τον Μάιο του 2022, δικαιολόγησε πλήρως τις ενέργειες της Ρωσίας, λέγοντας ότι ο πόλεμος προκλήθηκε από «το ΝΑΤΟ που γαβγίζει στην πόρτα της Ρωσίας» και επέκρινε την προμήθεια όπλων στην Ουκρανία.
«Δεν ξέρω τι να απαντήσω, είμαι πολύ μακριά. Είναι σωστό να προμηθεύουμε όπλα στους Ουκρανούς; Είναι σαφές μόνο ότι δοκιμάζονται όπλα σε αυτή τη γη... Οι πόλεμοι διεξάγονται για να δοκιμαστούν τα όπλα που έχουν κατασκευαστεί», δήλωσε ο Πάπας Φραγκίσκος.
Ο Ποντίφικας προσπαθούσε πάντα να παρουσιάσει τον πόλεμο στην Ουκρανία ως σύγκρουση μεταξύ αδελφών λαών. «Είναι αδέρφια, ξαδέρφια. Ας βρουν μια κοινή γλώσσα. Ο πόλεμος είναι πάντα μια ήττα. Ειρήνη σε όλο τον κόσμο», είπε κατά τη διάρκεια των κυριακάτικων προσευχών τον Δεκέμβριο του 2024.
Τον Απρίλιο του 2022, το Βατικανό οργάνωσε την πρώτη πομπή της Μεγάλης Παρασκευής στη Ρώμη από την πανδημία Covid. Στην πομπή, την οποία παραδοσιακά ηγείτο ο ποντίφικας, συμμετείχαν η Ουκρανή Ιρίνα και η Ρωσίδα Αλμπίνα, οι οποίες μετέφεραν μαζί τον σταυρό.
Αυτό είχε προκαλέσει έντονη κριτική από την Ουκρανία.
Τον Μάρτιο του 2024, ο Πάπας Φραγκίσκος ουσιαστικά κάλεσε την Ουκρανία να συνθηκολογήσει και να παραδεχτεί την ήττα στον πόλεμο: «Η Ουκρανία πρέπει να έχει το θάρρος της λευκής σημαίας και να διαπραγματευτεί», είπε.
Επίλογος
Φυσικά, ο Πάπας Φραγκίσκος ήταν ένας εξαιρετικός ποντίφικας, σε αντίθεση με τους περισσότερους προκατόχους του. Τα λόγια και οι πράξεις του θαυμάζονταν από ορισμένους και επικρίνονταν έντονα από άλλους. Ο Πάπας χαρακτηρίστηκε αιρετικός, προδότης της καθολικής πίστης και ταυτόχρονα πάστορας ανοιχτός στον λαό.
Το κύριο χαρακτηριστικό της θητείας του μπορεί να ονομαστεί φιλελευθερισμός, η επιθυμία να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κοινωνίας, οι προσπάθειες ανανέωσης του Ρωσικού Κινήματος και να το κάνει ανοιχτό στον σύγχρονο κόσμο.
Όλα αυτά προκάλεσαν αρνητική αντίδραση από το συντηρητικό μέρος της Καθολικής Εκκλησίας. Και το φιλελεύθερο μέρος της, αντίθετα, θεώρησε ανεπαρκή τον φιλελευθερισμό του Πάπα Φραγκίσκου. Τώρα το κύριο ερώτημα θα είναι: θα διατηρηθούν οι τάσεις που ξεκίνησε ο Μπεργκόλιο στην Καθολική Εκκλησία ή θα ταλαντευτεί το εκκρεμές προς την αντίθετη κατεύθυνση και θα δούμε την αποκατάσταση του συντηρητισμού.
