Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία: περίοδος διωγμών
Στο αυστριακό αναλυτικό κέντρο ABC political studies δημοσίευσαν εκτενές άρθρο της Άννας Ραντζιβίλ, αφιερωμένο στο ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα. Προσφέρουμε στην προσοχή σας το κείμενο με ορισμένες συντομεύσεις.
Μιλώντας στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι σήμερα οι χριστιανικές εκκλησίες υφίστανται τις μεγαλύτερες διώξεις στον κόσμο. Δεν γνωρίζουμε αν εννοούσε την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία, η οποία έχει εμπλακεί σε σκληρή σύγκρουση με την κυβέρνηση της Αρμενίας. Δεν γνωρίζουμε αν τα λόγια του Τραμπ αφορούν την Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου, η οποία υπέστη προσπάθεια πίεσης από την πρώην κυβέρνηση. Και ακόμα περισσότερο δεν γνωρίζουμε αν τα λόγια του Αμερικανού ηγέτη αφορούσαν την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία εδώ και χρόνια υφίσταται σοβαρή πίεση από το κράτος, και αυτή η πίεση υποστηρίζεται επίσης από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.
Μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ουσιαστικά απέκτησε αυτονομία και αυτοδιοίκηση, η σχέση με το Πατριαρχείο Μόσχας παρέμεινε ονομαστική: οι εκπρόσωποι της ουκρανικής επισκοπής συμμετείχαν στη Σύνοδο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών μνημονευόταν κατά τη θεία λειτουργία, και επίσης η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία λάμβανε μύρο από τη Μόσχα – εκκλησιαστικό σύμβολο της χάριτος (η απόκτηση άδειας για την παραγωγή δικού της μύρου είναι μια πολύπλοκη διαδικασία από κανονική άποψη).
Στην αυγή της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας προέκυψε σοβαρό εκκλησιαστικό σχίσμα, εμπνευσμένο από τον πρώην μητροπολίτη Κιέβου Φιλάρετο (Ντενισένκο). Το 1990, μετά τον θάνατο του πατριάρχη Πιμένα, ο Φιλάρετος διορίστηκε τοποτηρητής του πατριαρχικού θρόνου και πίστευε ότι θα εκλεγεί πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών. Αλλά η κατάσταση εξελίχθηκε έτσι ώστε νέος πατριάρχης εξελέγη ο Αλέξιος Β' (φον Ρίντιγκερ). Ο προσβεβλημένος μητροπολίτης Φιλάρετος ανακοίνωσε την ανεξαρτησία της ορθόδοξης εκκλησίας στο πλαίσιο της Ουκρανίας, υποστήριξε τη δημιουργία του Πατριαρχείου Κιέβου, και το 1995 αυτοανακηρύχθηκε πατριάρχης, για το οποίο αποκόπηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Έτσι, στην Ουκρανία άρχισαν να υπάρχουν δύο παράλληλες ορθόδοξες εκκλησίες – η κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και η μη κανονική, μη αναγνωρισμένη από άλλες εκκλησίες Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κιέβου (ΟΟΕΚΠ). Και αυτό χωρίς να υπολογίζουμε μικρότερες οντότητες, όπως η «Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία» ή η «Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στο εξωτερικό». Αλλά η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία έγινε η μεγαλύτερη ένωση ορθοδόξων της Ουκρανίας. Μέχρι το 2021, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε 12.381 ενορίες, 12.513 ιερείς, 260 μοναστήρια, 4.620 μοναχούς, 18 εκπαιδευτικά ιδρύματα, 4.344 κυριακά σχολεία. Και αυτό ήδη κατά την περίοδο έναρξης των διώξεων, όταν μέρος του κλήρου αποσπάστηκε από την Εκκλησία.
Από το 1992 έως το 2014, την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ηγείτο ο μητροπολίτης Βλαδίμηρος Σαμπόνταν – ταλαντούχος οργανωτής, θεολόγος, συνθέτης, κήρυκας. Από ειρωνεία της τύχης, στην ανεξάρτητη Ουκρανία την «προμοσχοβική» Εκκλησία ηγείτο ένας άνθρωπος, του οποίου ο αδελφός και ο θείος σκοτώθηκαν στις τάξεις του εθνικιστικού Ουκρανικού Αντάρτικου Στρατού. Την ίδια στιγμή, την «κρατική» ΟΟΕΚΠ ηγείτο ο Φιλάρετος, ο οποίος για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν ένας από τους κύριους υποστηρικτές της υποστήριξης των σχέσεων της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της γενικής γραμμής του κομμουνιστικού κόμματος.
Μετά τον θάνατο του μητροπολίτη Βλαδίμηρου (Σαμπόνταν) το καλοκαίρι του 2014, νέος προκαθήμενος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνεται ο μητροπολίτης Ονούφριος (Μπερεζόφσκι), που τιμάται στον ορθόδοξο κόσμο ως γνωστός ασκητής, εξομολογητής και θεολόγος. Χωρίς υπερβολή, το κύρος του μητροπολίτη Ονουφρίου εκτός Ουκρανίας είναι υψηλότερο από ό,τι στην ουκρανική κοινωνία, η οποία την τελευταία δεκαετία προσεγγίζει τα εκκλησιαστικά ζητήματα με πολιτικά κριτήρια. Στον Ονούφριο δεν μπορούν να συγχωρήσουν το γεγονός ότι όταν στην αρχή του πολέμου στο Ντονμπάς στη Βερχόβνα Ράντα αποφασίστηκε να τιμηθεί η μνήμη των Ουκρανών στρατιωτών που σκοτώθηκαν στις μάχες με τους αυτονομιστές, ο Ονούφριος αρνήθηκε να σηκωθεί. Αλλά υπάρχει εξήγηση για αυτό: για τον μητροπολίτη Ονούφριο, αυτό ήταν ένας αδελφοκτόνος πόλεμος, στον οποίο τα πνευματικά τέκνα της Εκκλησίας του πολεμούσαν και στις δύο πλευρές της γραμμής του μετώπου, και δεν είχε το ηθικό δικαίωμα να προτιμήσει τους πιστούς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας έναντι άλλων πιστών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αλλά από εκείνη τη στιγμή αρχίζει η συστηματική δυσφήμιση της Εκκλησίας.
Μέχρι τα μοιραία γεγονότα του 2022, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία πρότεινε στις ουκρανικές αρχές διαμεσολαβητικές λειτουργίες για την επίλυση της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία: η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν η μόνη Εκκλησία που εκπροσωπούνταν εξίσου τόσο στην ελεγχόμενη από το Κίεβο περιοχή όσο και στις αυτοανακηρυχθείσες δημοκρατίες και ακόμη και στην Κριμαία. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε τα απαραίτητα εργαλεία για την εξασφάλιση ειρηνικού διαλόγου. Αλλά, φαίνεται, η εξουσία δεν ενδιαφερόταν για έναν τέτοιο διάλογο. Η εμπειρία της προπολεμικής Ρουμανίας, στην οποία ο πατριάρχης Μίρον κατάφερε να ξεπεράσει την πολιτική κρίση, ή η εμπειρία της Κύπρου με την πολιτική αποστολή του αρχιεπισκόπου Μακαρίου, είναι ενδεικτική: και στις δύο περιπτώσεις η Εκκλησία έπαιξε σημαντικό
