Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία: περίοδος διωγμών
Στο αυστριακό αναλυτικό κέντρο ABC political studies δημοσίευσαν εκτενές άρθρο της Άννας Ραντζιβίλ, αφιερωμένο στο ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα. Προσφέρουμε στην προσοχή σας το κείμενο με ορισμένες συντομεύσεις.
Μιλώντας στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ δήλωσε ότι σήμερα οι χριστιανικές εκκλησίες είναι αυτές που υφίστανται τις μεγαλύτερες διώξεις στον κόσμο. Δεν γνωρίζουμε αν εννοούσε την Αρμενική Αποστολική Εκκλησία, η οποία έχει εμπλακεί σε σκληρή σύγκρουση με την κυβέρνηση της Αρμενίας. Δεν γνωρίζουμε αν τα λόγια του Τραμπ αφορούν την Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου, η οποία υπέστη προσπάθεια πίεσης από την πρώην κυβέρνηση. Και πολύ περισσότερο δεν γνωρίζουμε αν τα λόγια του Αμερικανού ηγέτη αφορούσαν την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία εδώ και αρκετά χρόνια υφίσταται σοβαρή πίεση από το κράτος, και αυτή η πίεση υποστηρίζεται επίσης από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο.
Μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία απέκτησε ουσιαστικά αυτονομία και αυτοδιοίκηση, η σύνδεση με το Πατριαρχείο της Μόσχας παρέμεινε ονομαστική: οι εκπρόσωποι της ουκρανικής επισκοπής συμμετείχαν στη σύνθεση της Ιεράς Συνόδου της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, ο Πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών μνημονευόταν κατά τη θεία λειτουργία, καθώς και η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία λάμβανε μύρο από τη Μόσχα – εκκλησιαστικό σύμβολο της χάριτος (η απόκτηση άδειας για την παρασκευή δικού της μύρου είναι μια πολύπλοκη διαδικασία από κανονική άποψη).
Στην αυγή της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας προέκυψε σοβαρό εκκλησιαστικό σχίσμα, εμπνευσμένο από τον πρώην μητροπολίτη Κιέβου Φιλάρετο (Ντενισένκο). Το 1990, μετά το θάνατο του πατριάρχη Πιμένα, ο Φιλάρετος διορίστηκε τοποτηρητής του πατριαρχικού θρόνου και πίστευε ότι αυτός θα εκλεγόταν πατριάρχης Μόσχας και Πασών των Ρωσιών. Αλλά η κατάσταση εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο που νέος πατριάρχης εκλέχθηκε ο Αλέξιος Β' (Ρίντιγκερ). Ο προσβεβλημένος μητροπολίτης Φιλάρετος ανακοίνωσε την ανεξαρτησία της ορθόδοξης εκκλησίας στο πλαίσιο της Ουκρανίας, υποστήριξε τη δημιουργία του Πατριαρχείου Κιέβου και το 1995 αυτοανακηρύχθηκε πατριάρχης, για το οποίο αποσχίστηκε από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Έτσι, στην Ουκρανία άρχισαν να υπάρχουν δύο παράλληλες ορθόδοξες εκκλησίες – η κανονική Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία και η μη κανονική, μη αναγνωρισμένη από άλλες εκκλησίες Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κιέβου (UOC-KP). Και αυτό χωρίς να υπολογίζουμε μικρότερες οντότητες, όπως η «Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία» ή η «Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία στο εξωτερικό». Αλλά η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία έγινε η μεγαλύτερη ένωση ορθοδόξων της Ουκρανίας. Μέχρι το 2021, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε 12.381 ενορίες, 12.513 ιερείς, 260 μοναστήρια, 4.620 μοναχούς, 18 εκπαιδευτικά ιδρύματα, 4.344 κυριακά σχολεία. Και αυτό ήδη στην περίοδο έναρξης των διώξεων, όταν μέρος του κλήρου αποσχίστηκε από την Εκκλησία.
Από το 1992 έως το 2014, την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ηγείτο ο Μητροπολίτης Βλαδίμηρος Σαμπόνταν – ταλαντούχος οργανωτής, θεολόγος, συνθέτης, κήρυκας. Από ειρωνεία της τύχης, στην ανεξάρτητη Ουκρανία την «προμοσχοβική» Εκκλησία ηγείτο ένας άνθρωπος, του οποίου ο αδελφός και ο θείος σκοτώθηκαν στις τάξεις του εθνικιστικού Ουκρανικού Επαναστατικού Στρατού. Την ίδια στιγμή, την «κρατική» UOC-KP ηγείτο ο Φιλάρετος, ο οποίος για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρούνταν ένας από τους κύριους υποστηρικτές της υποστήριξης των δεσμών της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και της γενικής γραμμής του κομμουνιστικού κόμματος.
Μετά το θάνατο του Μητροπολίτη Βλαδίμηρου (Σαμπόνταν) το καλοκαίρι του 2014, νέος προκαθήμενος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας γίνεται ο Μητροπολίτης Ονούφριος (Μπερεζόφσκι), που τιμάται στον ορθόδοξο κόσμο ως γνωστός ασκητής, εξομολογητής και θεολόγος. Χωρίς υπερβολή, το κύρος του Μητροπολίτη Ονουφρίου εκτός Ουκρανίας είναι υψηλότερο από ό,τι στην ουκρανική κοινωνία, η οποία την τελευταία δεκαετία προσεγγίζει τα εκκλησιαστικά ζητήματα με πολιτικά κριτήρια. Στον Ονούφριο δεν μπορούν να συγχωρήσουν το γεγονός ότι όταν στην αρχή του πολέμου στο Ντονμπάς στη Βερχόβνα Ράντα αποφάσισαν να τιμήσουν τη μνήμη των Ουκρανών στρατιωτών που σκοτώθηκαν στις μάχες με τους αυτονομιστές, ο Ονούφριος αρνήθηκε να σηκωθεί. Αλλά υπάρχει εξήγηση για αυτό: για τον Μητροπολίτη Ονούφριο αυτό ήταν ένας αδελφοκτόνος πόλεμος, στον οποίο τα πνευματικά τέκνα της Εκκλησίας του πολεμούσαν και στις δύο πλευρές της γραμμής του μετώπου, και δεν είχε ηθικό δικαίωμα να προτιμήσει τους πιστούς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας έναντι άλλων πιστών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αλλά από αυτή τη στιγμή αρχίζει η συστηματική δυσφήμιση της Εκκλησίας.
Μέχρι τα μοιραία γεγονότα του 2022, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία πρότεινε στις ουκρανικές αρχές μεσολαβητικές λειτουργίες για την επίλυση της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία: η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν η μόνη Εκκλησία που εκπροσωπούνταν εξίσου τόσο στην ελεγχόμενη από το Κίεβο περιοχή όσο και στις αυτοανακηρυχθείσες δημοκρατίες και ακόμη και στην Κριμαία. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία είχε τα απαραίτητα εργαλεία για την εξασφάλιση ειρηνικού διαλόγου. Αλλά φαίνεται ότι η εξουσία δεν ενδιαφερόταν για έναν τέτοιο διάλογο. Η εμπειρία της προπολεμικής Ρουμανίας, όπου ο Πατριάρχης Μύρων κατάφερε να ξεπεράσει την πολιτική κρίση, ή η εμπειρία της Κύπρου με την πολιτική αποστολή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, είναι διδακτική: και στις δύο περιπτώσεις, η Εκκλησία έπαιξε κρίσιμο ρόλο στις πολιτικές διαδικασίες. Η Ουκρανία έχασε την ευκαιρία να έχει την Εκκλησία ως μεσολαβητή.
Εν τω μεταξύ, τα γεγονότα εξελίσσονταν σε δυσμενή κατεύθυνση για την UOC. Τον Ιούνιο του 2016, η προγραμματισμένη Πανορθόδοξη Σύνοδος στην Κρήτη, στην οποία επρόκειτο να συμμετάσχουν οι επικεφαλής και των 14 Ορθόδοξων Εκκλησιών παγκοσμίως, δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί. Λόγω σύγκρουσης μεταξύ των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας, εκπρόσωποι μόνο 10 Εκκλησιών έφτασαν στο Κολυμβάρι στη βόρεια Κρήτη. Ολόκληρο το έτος 2017 σημαδεύτηκε από αψιμαχίες μεταξύ των δύο κέντρων της παγκόσμιας Ορθοδοξίας - της Κωνσταντινούπολης και της Μόσχας. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος απαρνήθηκαν τον ρόλο που τους είχε αρχικά ανατεθεί από τους κανόνες («πρώτος μεταξύ ίσων») και αποφάσισαν να γίνουν de facto «Ανατολικός Πάπας», του οποίου οι αποφάσεις θα ήταν δεσμευτικές για όλες τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αυτό παραβίασε σαφώς την παράδοση και τον εκκλησιαστικό κανόνα. Ο αριθμός εκείνων που άρχισαν να επικρίνουν τον Βαρθολομαίο αυξήθηκε.
Οι ενέργειες του Βαρθολομαίου θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως μια ακόμη εκδήλωση «οικουμενικών φιλοδοξιών», αν δεν συγκρούονταν με τα συμφέροντα των παγκοσμιοποιητών στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίοι έβλεπαν τις ενέργειες του Πατριάρχη Βαρθολομαίου ως εργαλείο για περαιτέρω επιρροή στη Ρωσία και τα συμφέροντά της. Δεδομένου ότι η πνευματική σφαίρα και η πνευματική επιρροή διαδραματίζουν πρωταρχικό ρόλο στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, η Ουάσιγκτον αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να επιτεθεί στις φιλοδοξίες της Ρωσίας: ήταν σημαντικό να διακοπούν οι πνευματικοί δεσμοί που έδεαν τη Ρωσία με άλλα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης (Ουκρανία, Λευκορωσία, Μολδαβία).
Από το 2017, ο γερουσιαστής Σαμ Μπράουνμπακ, πρώην κυβερνήτης του Κάνσας και υποψήφιος για την προεδρία το 2007, υπηρετεί ως επικεφαλής της Επιτροπής Θρησκευτικής Ελευθερίας του Υπουργείου Εξωτερικών. Στον Μπράουνμπακ πιστώνεται η ανάπτυξη και εφαρμογή ενός σχεδίου για την ενεργό εξουδετέρωση της πνευματικής επιρροής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στον μετασοβιετικό χώρο. Στις προσπάθειές του, εξασφάλισε την υποστήριξη των Υπουργών Εξωτερικών Ρεξ Τίλερσον και Μάικ Πομπέο, οι οποίοι προώθησαν μια παγκοσμιοποιητική ατζέντα κατά την πρώτη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ. Ήταν ο Μπράουνμπακ και ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος που ανέπτυξαν το σχέδιο για την ίδρυση μιας νέας εκκλησίας στην Ουκρανία, υπό την αιγίδα του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.
Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν καθοδηγούνταν μόνο από την επιθυμία «αποκατάστασης της δικαιοσύνης για τους Ουκρανούς», αλλά και από ένα πιο ουσιαστικό ζήτημα: η Ουκρανία, με τον τεράστιο αριθμό πιστών, ενοριών και μοναστηριών της, θα μπορούσε να γίνει μια σημαντική πηγή οικονομικής υποστήριξης για την Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης (υπό τον έλεγχο του Πατριάρχη Βαρθολομαίου υπάρχουν περίπου 3.200 ενορίες σε όλο τον κόσμο και 50 μοναστήρια - 4-5 φορές λιγότερα από ό,τι μόνο στην UOC).
Τον Απρίλιο του 2018, ο Ουκρανός πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο συγκάλεσε αιφνιδιαστικά συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας της Ουκρανίας —ενός συλλογικού συμβουλευτικού οργάνου— και ανακοίνωσε ότι είχε επιτευχθεί συμφωνία στις διαπραγματεύσεις με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο για την χορήγηση στην Ουκρανία Τόμου (Χάρτη) για την ίδρυση ξεχωριστής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στην πραγματικότητα, ο Ποροσένκο δεν ήταν αυτός που ηγήθηκε των διαπραγματεύσεων για τη δημιουργία μιας νέας εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας. Απλώς ανακοίνωσε το αποτέλεσμα των συμφωνιών που επιτεύχθηκαν μεταξύ του επικεφαλής του Φαναρίου (της κατοικίας του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη) και αξιωματούχων του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ.
Ο Βαρθολομαίος αποφάσισε να ακυρώσει τον Τόμο του μακρινού προκατόχου του, Πατριάρχη Διονυσίου, ο οποίος είχε υποτάξει τη Μητρόπολη του Κιέβου στον Πατριάρχη Μόσχας. Για να ιδρύσει μια νέα εκκλησία, παραβίασε σκόπιμα τον Δεύτερο Κανόνα της Α' Συνόδου της Κωνσταντινουπόλεως (381), ο οποίος απαγόρευε στους επισκόπους να παρεμβαίνουν στις υποθέσεις άλλων Τοπικών Εκκλησιών.
Είναι ενδιαφέρον ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος δεν είχε καμία πρόθεση να παραχωρήσει ειδικό καθεστώς στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κιέβου. Άρχισε να δημιουργεί μια ξεχωριστή δικαιοδοσία, η οποία ονομάστηκε «Η Αγιότερη Εκκλησία της Ουκρανίας». Λόγω της ασαφούς φύσης του ακρωνυμίου στα ουκρανικά, οι ίδιοι οι Ουκρανοί την αποκαλούν «Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας». Ο νεαρός (39χρονος) Μητροπολίτης Επιφάνιος (Ντουμένκο), ο οποίος δεν διέθετε προσωπικό χάρισμα, εξελέγη επικεφαλής της εκκλησίας στη θέση του αυτοανακηρυγμένου «Πατριάρχη» Φιλάρετου. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον Τόμο, η νέα εκκλησία δεν είχε το δικαίωμα να ιδρύσει επισκοπές εκτός Ουκρανίας, παρά την ύπαρξη μιας τεράστιας ουκρανικής διασποράς παγκοσμίως.
Αργότερα αποκαλύφθηκε ότι, κατόπιν εντολής του Πέτρο Ποροσένκο, η ουκρανική πλευρά διέθεσε τεράστια κεφάλαια, τα οποία μεταφέρθηκαν απευθείας στο Φανάρι και χρησιμοποιήθηκαν επίσης για πτήσεις αντιπροσωπειών, δώρα και άλλες δραστηριότητες. Σύμφωνα με πολλά ουκρανικά δημοσιεύματα, την οικονομική υποστήριξη του έργου διαχειρίστηκε ο επιχειρηματίας Ολεξάντρ Πετρόφσκι, παλαιότερα γνωστός ως Ναλερεκσβίλι, ο οποίος είναι κοντά στον Ποροσένκο. Το 2019, ο Πετρόφσκι μήνυσε με επιτυχία δημοσιογράφους για να τους εμποδίσει να αναφέρονται σε αυτόν ως «τον αρχηγό του εγκλήματος με το παρατσούκλι «Αλίκ Νάρικ»».
Για τον Ποροσένκο, η εξασφάλιση του Τόμου για την ίδρυση της OCU ήταν κρίσιμη: οι προεδρικές εκλογές είχαν προγραμματιστεί για την άνοιξη του 2019 και ο Ποροσένκο θεωρούσε τις επιτυχίες στην οικοδόμηση μιας «εθνικής εκκλησίας» ως ένα από τα στοιχεία της προεκλογικής του εκστρατείας. Ήταν εξαιρετικά περήφανος για τις επιτυχίες του στην οικοδόμηση ενός νέου στρατού (τύπου ΝΑΤΟ) και στην επίτευξη πλήρους ουκρανοποίησης, και η δημιουργία μιας «εθνικής εκκλησίας» ήταν απαραίτητο στοιχείο αυτής της λίστας. Ο Ποροσένκο είχε ήδη ξεκινήσει την εκστρατεία του για τις προεδρικές εκλογές του 2019 με το σύνθημα «Στρατός. Γλώσσα. Πίστη».
Στις 15 Δεκεμβρίου 2018, συγκλήθηκε στο Κίεβο η «Ενωτική Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας». Η σύνοδος είχε προγραμματιστεί να ενώσει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Κιέβου, την Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία και το μεγαλύτερο μέρος της επισκοπής της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας (SBU) άσκησε σημαντική πίεση σε ορισμένους μητροπολιτικούς και επισκόπους της UOC, προσπαθώντας να τους εξαναγκάσει να συμμετάσχουν στη διαδικασία ενοποίησης. Για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2018, η UOC εξέδωσε δήλωση στην οποία ισχυριζόταν ότι η SBU είχε επιχειρήσει να απαγάγει τον Μητροπολίτη Μοχιλίβ-Ποντόλσκ και Σάργκοροντ Αγάπιτ (Μπέβτσικ).
Ωστόσο, οι αρχές δεν κατάφεραν να επιτύχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η OCU πράγματι ανακηρύχθηκε. Ωστόσο, μόνο δύο μητροπολίτες της UOC (ο Μητροπολίτης Περεγιασλάβ Αλέξανδρος (Ντραμπίνκο) και ο Μητροπολίτης Βιννίτσια Συμεών (Σοστάτσκι)) και έξι ιερείς παρευρέθηκαν στη σύνοδο ενοποίησης.
Στην Ουκρανία, η νέα εκκλησία που ξεκίνησε από τον Βαρθολομαίο και τον Μπράουνμπακ συχνά συγκρινόταν με την Ανακαινιστική Εκκλησία που υπήρχε στην ΕΣΣΔ τις δεκαετίες του 1920 και του 1930. Οι Ανακαινιστές ήταν στενά συνδεδεμένοι με το κοσμικό μπολσεβίκικο καθεστώς και στις εκκλησίες τους κρέμαζαν πορτρέτα του Λένιν και του Τρότσκι δίπλα σε εικόνες. Και στην OCU, τα κοσμικά πολιτικά μοτίβα (εθνικά σύμβολα, εθνικές διακοσμήσεις) μερικές φορές κυριαρχούσαν στην ιερή θρησκευτική ουσία. Όπως και η OCU το 2018, η Ανακαινιστική Εκκλησία έλαβε Τόμο από τον Οικουμενικό Πατριάρχη τη δεκαετία του 1920. Το 1946, ο Τόμος ανακλήθηκε και η εκκλησία διαλύθηκε.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και στο στάδιο της έναρξης του Τόμου, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος υποσχέθηκε «να μην προσβάλει τον Ονούφριο». Κατά την ερμηνεία του, ο Τόμος και η νέα εκκλησιαστική δικαιοδοσία δεν θα επηρέαζαν τα συμφέροντα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Μητροπολίτης Ονούφριος, επικεφαλής της UOC, απολάμβανε σημαντική εξουσία στον εκκλησιαστικό κόσμο. Ωστόσο, ο Βαρθολομαίος δεν τήρησε την υπόσχεσή του.
Ο Τόμος και η αποστασία από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία στην «εθνική εκκλησία» δεν βοήθησαν τον Πέτρο Ποροσένκο. Έχασε τις εκλογές, λαμβάνοντας μόνο το 25% των ψήφων.
Στην αρχή της προεδρίας του, ο νέος πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι φαινόταν πολύ απομακρυσμένος από θρησκευτικά ζητήματα. Οι γονείς του Ζελένσκι είναι Εβραίοι, αλλά ο ίδιος είναι μάλλον άθεος στις πεποιθήσεις του.
Αμέσως μετά την εκλογή του ως προέδρου, ο Ζελένσκι επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη, αλλά αρνήθηκε να υπογράψει οποιεσδήποτε πρόσθετες συμφωνίες με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Η πρώτη συνάντηση μεταξύ του Ζελένσκι και του Βαρθολομαίου ήταν πολύ ψυχρή.
Επιπλέον, ο στενός κύκλος του Ζελένσκι περιλάμβανε πολλά άτομα που ανήκαν στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία - ιδίως τον πρώτο αναπληρωτή επικεφαλής του Προεδρικού Γραφείου, Σεργκέι Τροφίμοφ, τον επικεφαλής της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας και παιδικό φίλο του Ζελένσκι, Ιβάν Μπακάνοφ, και άλλους. Υπάρχουν αναφορές ότι το καλοκαίρι του 2019, ο Ζελένσκι, σε συνάντηση με τον Μητροπολίτη Ονούφριο στη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου, συγκινήθηκε από την υποδοχή και τη συζήτηση και μάλιστα υποσχέθηκε να ασπαστεί την Ορθοδοξία. Ωστόσο, δεν τήρησε αυτή την υπόσχεση.
Η κατάσταση άλλαξε αφότου ο Αντρίι Γιερμάκ ανέλαβε επικεφαλής του Προεδρικού Γραφείου την άνοιξη του 2020. Σήμερα, είναι το δεύτερο πιο ισχυρό πρόσωπο στη χώρα. Ο Γερμάκ είναι γνωστός για την φιλο-βρετανική του τοποθέτηση, τη βαθιά του αγάπη για το Βατικανό (λέγεται ότι είναι μέλος του Νεοκατηχουμενικού Τάγματος, αλλά δεν έχουμε τεκμηριωμένα στοιχεία για αυτό) και την πλήρη μισαλλοδοξία του απέναντι στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Κατάφερε να πείσει τον Ζελένσκι να υιοθετήσει ουσιαστικά την ίδια θέση με τον Ποροσένκο για την UOC. Και, πιθανότατα, αυτή η θέση δεν υπαγορεύτηκε από τα συμφέροντα της Ουκρανίας, αλλά από τις απαιτήσεις των Δυτικών εταίρων της Ουκρανίας. Οι υποστηρικτές της UOC εκδιώχθηκαν από το Προεδρικό Γραφείο. Μια προσπάθεια των ιεραρχών της UOC να συναντηθούν με τον Ζελένσκι για να καταλήξουν σε συνεννόηση ήταν ανεπιτυχής - ο πρόεδρος αρνήθηκε να δεχτεί τον Μητροπολίτη Ονούφριο και τους στενότερους συνεργάτες του.
Με την έναρξη της επιθετικότητας της Ρωσικής Ομοσπονδίας κατά της Ουκρανίας, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία καταδίκασε την ίδια την εισβολή. Ο Μητροπολίτης Ονούφριος κατηγόρησε τον Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν για την «αμαρτία του Κάιν». Η UOC ανακοίνωσε την αποσύνδεσή της από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Αυτό δεν ήταν αρκετό για τις ουκρανικές αρχές. Η οδηγία ήταν ότι η UOC έπρεπε να καταστραφεί εντελώς και να απορροφηθεί από την «εθνική εκκλησία». Επιπλέον, τέτοιες απαιτήσεις ήταν πλήρως σύμφωνες με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και τους παγκοσμιοποιητές (από τους οποίους καθοδηγείται ο Ζελένσκι). Κάποια στιγμή, ο Βαρθολομαίος δεν προώθησε πλέον τα συμφέροντα της OCU - δεν έκρυβε πλέον το ενδιαφέρον του για τις Λαύρες του Κιέβου-Πετσέρσκ και του Ποτσάγιεφ, καθώς και για μια σειρά από σημαντικές εκκλησίες και μοναστήρια, που τελούσαν υπό τον άμεσο έλεγχο (σταυροπήγιο) του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως.
Από το δεύτερο εξάμηνο του 2022, μια πραγματική εκστρατεία διώξεων και ψεμάτων έχει εξαπολυθεί εναντίον της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Βασιζόμενη σε μεμονωμένα περιστατικά συνεργασίας μεταξύ ιερέων και λαϊκών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και των ρωσικών δυνάμεων κατοχής, η επίσημη ουκρανική προπαγάνδα έχει χαρακτηρίσει ολόκληρη την Εκκλησία ως εγκληματίες και συνεργάτες.
Το φθινόπωρο του 2022, η SBU διεξήγαγε έρευνες σε μια σειρά από εκκλησίες και μοναστήρια. Είναι ενδιαφέρον ότι βιβλία που τυπώθηκαν στη Μόσχα πριν από 20 χρόνια, σπάνιες εκδόσεις σοβιετικών εφημερίδων και μια Βίβλος με την επιγραφή «Τυπωμένη με την ευλογία του Πατριάρχη Κυρίλλου» αναφέρθηκαν ως αποδεικτικά στοιχεία αντιουκρανικής δραστηριότητας ή εργασίας για τον επιτιθέμενο. Ο παραλογισμός τέτοιων αποδεικτικών στοιχείων είναι προφανής, αλλά ήταν αρκετός για να υποκινήσει ένα κύμα μίσους μεταξύ των εθνικιστών πολιτών.
Ο διωγμός της Εκκλησίας στην Ουκρανία ακολούθησε το ίδιο μοτίβο με το Ραδιόφωνο των Χιλίων Λόφων στη Ρουάντα το 1994, το οποίο υποκίνησε μίσος κατά του λαού Τούτσι. Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Κατά τη διάρκεια του πολέμου με τη Ρωσία, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι προκάλεσε εσωτερικές θρησκευτικές συγκρούσεις με κάθε δυνατό τρόπο. Ο λόγος για αυτό παραμένει ασαφής. Επιπλέον, ένας μεγάλος αριθμός πιστών της UOC υπηρετούσε στον εν ενεργεία στρατό και οι διακρίσεις λόγω θρησκείας δύσκολα μπορούσαν να συμβάλουν στην αύξηση του ηθικού και της πειθαρχίας. Οι εκπρόσωποι της UOC στερήθηκαν το δικαίωμα να στέλνουν τους ιερείς τους ως ιερείς στις Ουκρανικές Ένοπλες Δυνάμεις (στερώντας έτσι από τους πιστούς της UOC το δικαίωμα να λαμβάνουν τα μυστήρια). Εν τω μεταξύ,
Η Ρωσία και η προπαγανδιστική της μηχανή έχουν αξιοποιήσει στο έπακρο τις διώξεις κατά της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας για να ενισχύσουν τη θέση της στα κατεχόμενα εδάφη και να δικαιολογήσουν τις επιθετικές της ενέργειες στην Ουκρανία. Κάθε τέτοιο περιστατικό έχει χρησιμοποιηθεί εναντίον του Ζελένσκι και της ομάδας του, ως παράδειγμα συστηματικής παραβίασης των πολιτικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ένα κύμα κατασχέσεων εκκλησιών που ανήκαν στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) σάρωσε την Ουκρανία. Ενώ παρουσιάστηκε ως «λαϊκή πρωτοβουλία», τα γεγονότα ακολούθησαν το ίδιο μοτίβο παντού: μια ομάδα πρωτοβουλίας θα συγκεντρωνόταν, με επικεφαλής τοπικούς κυβερνητικούς αξιωματούχους, υποστηριζόμενη από υπηρεσίες ασφαλείας και «αθλητές». Θα κατελάμβαναν την εκκλησία, παριστάνοντας τους «ενορίτες» και οργανώνοντας μια ψηφοφορία για τη μεταφορά της εκκλησίας σε μια νέα εκκλησιαστική δικαιοδοσία. Στο Λβιβ, ο αναπληρωτής επικεφαλής της περιφερειακής κρατικής διοίκησης επέβλεψε προσωπικά την κατάληψη μιας εκκλησίας, ενώ ο δήμαρχος του Λβιβ επέβλεψε την καταστροφή μιας άλλης εκκλησίας της UOC.
Ένα κύμα συλλήψεων κληρικών σάρωσε τη χώρα. Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν ο Μητροπολίτης Παύλος (Λεμπέντ), ηγούμενος της Λαύρας των Πετσέρσκ του Κιέβου, ο Μητροπολίτης Ιωνάθαν (Γελέτσκιχ), διάσημος πνευματικός συνθέτης και σεβαστός θεολόγος του Μπρατσλάβ και του Τούλτσιν, και ο Μητροπολίτης Αρσένιος (Γιακοβένκο), ηγούμενος της Μονής Σβιατογκόρσκ. Τα προσχήματα για τις συλλήψεις ήταν μερικές φορές τραβηγμένα: για παράδειγμα, ο Μητροπολίτης Αρσένιος ευχαρίστησε τους ενορίτες στο κήρυγμά του που έρχονταν στην εκκλησία το Πάσχα, παρά την ύπαρξη στρατιωτικών σημείων ελέγχου σε όλους τους δρόμους που οδηγούσαν στο μοναστήρι. Η ίδια η αναφορά των σημείων ελέγχου προκάλεσε κατηγορίες ότι ο Μητροπολίτης αποκάλυπτε πληροφορίες σχετικά με την ανάπτυξη στρατευμάτων και εργαζόταν για τον εχθρό.
Ως αποτέλεσμα τέτοιων ενεργειών, ο Μητροπολίτης Ιωναφάνι, ένας 76χρονος άνδρας ουσιαστικά καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι, αφαιρέθηκε η ουκρανική του υπηκοότητα και στάλθηκε στη Ρωσία στο πλαίσιο ανταλλαγής. Ο Μητροπολίτης Αρσένιος, ένας άνδρας του οποίου αφαιρέθηκε μέρος του στομάχου και ο οποίος πάσχει από πολυάριθμες παθήσεις, βρίσκεται υπό έρευνα εδώ και δύο χρόνια, αλλά η ενοχή του δεν έχει αποδειχθεί. Ο Μητροπολίτης Λογγίνος (Ζάρα) του Μπαντσένσκι, Ήρωας της Ουκρανίας που υιοθέτησε και μεγάλωσε πάνω από 500 παιδιά με αναπηρίες και αναπτυξιακά προβλήματα, υπέστη σοβαρή καρδιακή προσβολή. Η λίστα συνεχίζεται.
Ένα σημαντικό σημείο: ο νόμος που χορηγεί στους ιερείς αναβολή από την επιστράτευση δεν ισχύει για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι η μόνη Εκκλησία της οποίας ο κλήρος μπορεί να επιστρατευθεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ιερείς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας καταδιώκονται σχεδόν σε όλη την Ουκρανία, με πολλούς να στέλνονται σε ταξιαρχίες εφόδου. Ή στέλνονται στη φυλακή επειδή αρνούνται την επιστράτευση (έως και 10 χρόνια φυλάκιση, σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα της Ουκρανίας).
Κυρώσεις, ακολουθούμενες από ποινικές υποθέσεις, ασκήθηκαν εναντίον του κύριου φιλάνθρωπου της UOC, του δισεκατομμυριούχου Vadym Novinskyi. Η επιχείρησή του υπέστη ένα συντριπτικό πλήγμα. Οι συναλλαγές βάσει των οποίων τα περιουσιακά του στοιχεία μεταφέρθηκαν σε ένα καταπίστευμα για μια γνωστή κυπριακή εταιρεία, που είχε επισημοποιηθεί σύμφωνα με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κηρύχθηκαν άκυρες - μια κατάφωρη παραβίαση όλων των νομικών κανόνων. Ο ίδιος ο Novinskyi (στην αρχή του πολέμου, κατόπιν αιτήματος του Zelenskyi, εκτέλεσε ευαίσθητα καθήκοντα για την αποκατάσταση επαφής με τη Ρωσία και συγκρότησε μια ομάδα για τις πρώτες ουκρανορωσικές διαπραγματεύσεις) αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Ουκρανία και τώρα διαμένει στην Ευρώπη.
Την άνοιξη του 2023, οι ουκρανικές αρχές αποφάσισαν να κατασχέσουν τον κύριο ιερό τόπο της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, τη Λαύρα των Πετσέρσκ του Κιέβου. Με απόφαση του Ουκρανικού Υπουργείου Πολιτισμού, οι εκκλησίες που βρίσκονται στο χώρο της Λαύρας κατασχέθηκαν από εκπροσώπους της κανονικής Ορθοδοξίας και αργότερα τέθηκε το ζήτημα της έξωσης των μοναχών. Οι υπόγειοι τάφοι που περιείχαν τα μουμιοποιημένα λείψανα των αγίων των Πετσέρσκ σφραγίστηκαν επίσης. Αργότερα συστάθηκε μια πολύ παράξενη επιτροπή, η οποία περιελάμβανε κτηνιάτρους (για κάποιο λόγο), αλλά δεν προσκλήθηκαν εκπρόσωποι της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Σκοπός της επιτροπής ήταν να εξετάσει τα λείψανα των αγίων. Η απέλαση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας από τους ιερούς της τόπους συνοδεύτηκε από flash mob μαχητικών αντιπάλων της Εκκλησίας και ορισμένες από τις κατασχεμένες εκκλησίες σύντομα άρχισαν να φιλοξενούν ροκ συναυλίες και μαγειρικές παραστάσεις. Ωστόσο, αυτά τα γεγονότα καλύφθηκαν ευρέως από τα μέσα ενημέρωσης, με τις επίσημες αρχές στο Κίεβο να τα παρουσιάζουν ως ένδειξη προόδου.
Στις 21 Αυγούστου 2024, ο Ζελένσκι ξεκίνησε την υιοθέτηση αντιεκκλησιαστικής νομοθεσίας: η Βερχόβνα Ράντα ουσιαστικά έθεσε εκτός νόμου την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία. Στις 17 Αυγούστου, ο πρόεδρος της Ράντα, Ρουσλάν Στεφάντσουκ, δήλωσε: «Η Ρωσική Εκκλησία στην Ουκρανία (UOC) θα απαγορευτεί· το νομοσχέδιο προβλέπει την άμεση απαγόρευσή της».
Την ημέρα της ψηφοφορίας, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι διακήρυξε αξιολύπητα: «Έχει ψηφιστεί ένας νόμος για την πνευματική μας ανεξαρτησία. Αυτό συζητήσαμε με μέλη του Συμβουλίου Εκκλησιών και Θρησκευτικών Οργανώσεων. Και τις επόμενες ημέρες, θα μιλήσω με εκπροσώπους του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Θα συνεχίσουμε να ενδυναμώνουμε την Ουκρανία και την κοινωνία μας». Η UOC κλήθηκε να αποσυνδεθεί από την ROC (κάτι που είχε κάνει τις πρώτες ημέρες του πολέμου). Ωστόσο, οι κυβερνητικές υπηρεσίες αποφάσισαν να προσφύγουν όχι σε έγγραφα της UOC, αλλά σε έγγραφα της ROC (κάτι που είναι ανόητο, καθώς τα ρωσικά έγγραφα δεν αναγνωρίζονται στην Ουκρανία). Ακριβώς στα εσωτερικά έγγραφα της ROC οι αρχές άρχισαν να βασίζουν νέες διώξεις εναντίον εκπροσώπων της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ο υπερβολικός ζήλος των διωκτών της UOC παρατηρήθηκε και πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας. Ο Αντιπρόεδρος J.D. Vance έγινε ο πρώτος ξένος πολιτικός που μίλησε ανοιχτά υπέρ της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, δηλώνοντας ότι ο διωγμός ήταν απαράδεκτος. Αυτό είχε μικρή επίδραση στην κατάσταση - η κυβέρνηση απαίτησε την πλήρη «δημομοσχοποίηση» της Ουκρανίας.
Τον Οκτώβριο του 2024, ένα πλήθος ένοπλων ανδρών κατέλαβε τον καθεδρικό ναό στο Τσερκάσι. Ο δήμαρχος του Τσερκάσι ενέκρινε και υποστήριξε de facto την κατάληψη. Μια σειρά από νέες κατασχέσεις σάρωσαν τα περιφερειακά κέντρα σε όλη την Ουκρανία. Αλλά τον Ιούνιο του 2025, οι κάτοικοι του Τσερνίβτσι στη δυτική Ουκρανία κατάφεραν να οργανωθούν και να υπερασπιστούν τον καθεδρικό τους ναό, ο οποίος είχε καταληφθεί από άνδρες με στρατιωτικές στολές, αφού μια ομάδα μαχητών μεταμφιεσμένων σε χρήστες αναπηρικών αμαξιδίων είχε εισέλθει στην εκκλησία. Μόλις μπήκαν μέσα, οι «ανάπηροι» άνδρες πήδηξαν γρήγορα από τα αναπηρικά τους αμαξίδια και άρχισαν να καταλαμβάνουν το κτίριο. Αλλά οι κάτοικοι του Τσερνίβτσι κατάφεραν να απωθήσουν τους επιδρομείς. Αυτή ήταν η πρώτη νίκη επί των εισβολέων στην εκκλησία και η πρώτη ήττα για τις αρχές στη μακρά αντιπαράθεση μεταξύ της κυβέρνησης και της εκκλησίας.
Στις 2 Ιουλίου 2025, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι αφαίρεσε την ουκρανική υπηκοότητα από τον επικεφαλής της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, Μητροπολίτη Ονούφριο (Μπερεζόφσκι), φέρεται επειδή κατείχε ρωσική υπηκοότητα. Ο ίδιος ο Μητροπολίτης Ονούφριος έχει επανειλημμένα εξηγήσει ότι έλαβε αυτόματα τη ρωσική υπηκοότητα, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, καθώς ζούσε στη Ρωσία εκείνη την εποχή. Τη δεκαετία του 1990, όταν ο Ονούφριος έλαβε την ουκρανική υπηκοότητα, ο νόμος περί ουκρανικής υπηκοότητας δεν είχε ακόμη τεθεί σε ισχύ και, ως εκ τούτου, κανείς δεν τον απαίτησε να αποποιηθεί τη ρωσική υπηκοότητά του. Αυτή η νομική σύγκρουση αγνοήθηκε από τον Ζελένσκι - ο επικεφαλής της UOC αφαιρέθηκε από την ουκρανική υπηκοότητά του με ένα καθαρά τυπικό πρόσχημα. Ωστόσο, ήταν σαφές: ο Ζελένσκι έπαιρνε εκδίκηση από την UOC για το προεδρικό φιάσκο στο Τσερνίβτσι (τόπος γέννησης του Ονούφριου και τόπος της επισκοπικής του διακονίας).
Την 1η Οκτωβρίου 2025, έληξε η περίοδος των 90 ημερών κατά την οποία οι απάτριδες μπορούσαν να παραμείνουν στην Ουκρανία. Ο Μητροπολίτης Ονούφριος βρέθηκε σε αδιέξοδο. Θα μπορούσε να απελαθεί από την Ουκρανία ανά πάσα στιγμή (τέτοιες περιπτώσεις έχουν ήδη συμβεί). Ωστόσο, οι αρχές φοβούνται ότι αυτό θα προκαλέσει μια ανθυγιεινή αντίδραση στον πληθυσμό: με τη δημοτικότητα του Ζελένσκι να μειώνεται, τέτοιες ενέργειες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια νέα αύξηση της υποστήριξης προς την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, κάτι που οι αρχές δεν μπορούν να επιτρέψουν.
Τον Αύγουστο, μια θρησκευτική πομπή προς τη Λαύρα του Ποτσαΐφ στη δυτική Ουκρανία συγκέντρωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που αψήφησαν πιθανές διώξεις. Μεταξύ των συμμετεχόντων ήταν πολλοί βετεράνοι πολέμου. Οι περισσότεροι από τους συμμετέχοντες προέρχονταν από τη δυτική Ουκρανία, όπου η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (UOC) ιστορικά δυσκολευόταν να καυχηθεί για υψηλό επίπεδο υποστήριξης. Σαφώς, η υποστήριξη για την UOC είναι ακόμη υψηλότερη στις ανατολικές περιοχές.
Επιπλέον, την 1η Μαΐου 2025, ιδρύθηκε μια νέα Εθνική Επιτροπή για τη Θρησκευτική Ελευθερία στο πλαίσιο του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. Δεδομένου ότι η επιτροπή αυτή παρακολουθεί ενεργά όλες τις εκδηλώσεις θρησκευτικών διώξεων, το Κίεβο αποφάσισε επίσης να αναβάλει ένα νέο κύμα διαμαρτυριών κατά της εκκλησίας.
Τον Σεπτέμβριο του 2025, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος πραγματοποίησε δεκαήμερη επίσκεψη στην Ουάσινγκτον. Οι ειδικοί λένε ότι ο Πατριάρχης έτυχε μάλλον ψυχρής υποδοχής στον Λευκό Οίκο. Πέρασε 30 λεπτά συζητώντας γενικά θέματα με τον Πρόεδρο Τραμπ. Στη συνέχεια συναντήθηκε με τον Αντιπρόεδρο Βανς, κατά τη διάρκεια της οποίας τέθηκαν στον Βαρθολομαίο πολλά δύσκολα ερωτήματα, μεταξύ άλλων και σχετικά με την Ουκρανία. Σε κάθε περίπτωση, κατέστη σαφές ότι η Ουάσινγκτον δεν ήταν ευχαριστημένη με την πολιτική που εκτυλίσσεται στην Ουκρανία γύρω από το ζήτημα της εκκλησίας. Αυτό έδωσε την ελπίδα ότι είτε θα δοθεί κάποια χαλάρωση όσον αφορά την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, είτε ότι ο Ζελένσκι θα συμβουλευτεί να «παγώσει» τη διαδικασία επ' αόριστον.
Η ιστορία της πίεσης στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία συνεχίζεται. Και εμείς, οι Ευρωπαίοι αναλυτές, είμαστε εντελώς μπερδεμένοι από τη θέση των ουκρανικών αρχών, οι οποίες, παρά το γεγονός ότι αντιμετωπίζουν έναν τόσο σκληρό και βάναυσο εχθρό στα ανατολικά, αντί να εδραιώνουν την κοινωνία, αρχίζουν να αναζητούν νέες γραμμές αντιπαράθεσης εντός της Ουκρανίας. Ο ισχυρισμός ότι η UOC είναι η «πέμπτη φάλαγγα» της Ρωσίας είναι σαφώς παραπλανητικός και χρήσιμος μόνο ως εργαλείο προπαγάνδας. Η εμπειρία δείχνει ότι οι ενορίτες και ο κλήρος της UOC είναι, ως επί το πλείστον, πατριώτες, αλλά πρώτα απ 'όλα, Χριστιανοί που τιμούν τους κανόνες και τις παραδόσεις. Το γιατί η ίντριγκα και η μικροπρέπεια βρέθηκαν στο επίκεντρο αυτών των δύσκολων καιρών είναι κάτι που οι ιστορικοί πιθανότατα θα εξηγήσουν.
Και τώρα υπάρχει ένα προφανές σημείο: η κατάσταση στην Ουκρανία απαιτεί την εστίαση των προσπαθειών στην προστασία του κράτους και όχι σε ένα «κυνήγι μαγισσών» στον θρησκευτικό τομέα.
Αυτό το έργο χρησιμοποιεί μέσα ενημέρωσης, καθώς και προσωπικές επικοινωνίες με εκπροσώπους της κοινότητας των ειδικών, δημοσιογράφους και κληρικούς από την Ουκρανία.
