Η έκκληση των τριών για την οικολογία: τι ή ποιον σώζουμε;

Τρεις θρησκευτικοί ηγέτες, τοποθετημένοι ως ηγέτες της Καθολικής, της Ορθόδοξης και της Αγγλικανικής Εκκλησίας, δημοσίευσαν ένα έγγραφο στο οποίο απευθύνονταν σε όλο τον κόσμο με ένα κάλεσμα να σώσουν τη φύση. Ποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από το ίδιο το γεγονός της εμφάνισης αυτού του μηνύματος, καθώς και από το περιεχόμενό του;

Η έκκληση εμφανίστηκε πριν από τη Διάσκεψη του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή που θα πραγματοποιηθεί τον Νοέμβριο του 2021 στη Γλασκώβη της Σκωτίας. Το συνέδριο υπόσχεται να είναι αντιπροσωπευτικό, όπως ήταν αναμενόμενο, θα συμμετάσχουν αντιπροσωπείες από 196 χώρες, καθώς και εκπρόσωποι επιχειρήσεων και εμπειρογνώμονες για το κλίμα. Τέτοιες ευρείας κλίμακας σύνοδοι κορυφής δεν έχουν πραγματοποιηθεί από το 2015. Στη σύνοδο κορυφής στη Γλασκώβη, σχεδιάζεται να ληφθούν πολύ εννοιολογικές αποφάσεις που θα επηρεάσουν όχι μόνο τις οικονομίες των χωρών του κόσμου, αλλά και την κοινωνική τους σφαίρα, την εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Ο Μπόρις Τζόνσον, πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου που φιλοξένησε τη σύνοδο κορυφής, δήλωσε: «Στη Σύνοδο Κορυφής COP26 στη Γλασκώβη τον Νοέμβριο, χρειάζεται όλες οι άλλες χώρες να ακολουθήσουν το Ηνωμένο Βασίλειο και να δεσμευτούν για την επίτευξη καθαρών μηδενικών εκπομπών άνθρακα μέχρι τα μέσα του αιώνα».

Μεταφρασμένο σε κατανοητή γλώσσα, αυτό σημαίνει ότι οι χώρες που δεν μπορούν να το παρέχουν (και τέτοιες είναι η πλειοψηφία τους) θα υπόκεινται σε διάφορες κυρώσεις και τελικά θα χάνουν την κυριαρχία τους, ή μάλλον τα υπολείμματά της. Στο εγγύς μέλλον, τα προϊόντα στην παραγωγή των οποίων θα υπάρχει το λεγόμενο «αποτύπωμα άνθρακα» θα υπόκεινται σε αυξημένους δασμούς. Μια τέτοια πολιτική θα σκοτώνει περαιτέρω τις οικονομίες εκείνων των χωρών που δεν θα είναι σε θέση να επενδύσουν τεράστια χρηματικά ποσά στη λεγόμενη «πράσινη οικονομία». Και αυτό δεν αναφέρει το γεγονός ότι μόνο οι ισχυροί αυτού του κόσμου θα καθορίσουν ποιος έχει πράσινη οικονομία και ποιος έχει βρώμικη. Χωρίς να εμβαθύνουμε στο θέμα πώς ο ανθρωπογενής παράγοντας επηρεάζει την κλιματική αλλαγή, ας πούμε ότι οι μέθοδοι με τις οποίες προτείνεται η διατήρηση της οικολογίας (με άνευ όρων ανάγκη διατήρησης της φύσης) οδηγούν χωρίς αμφιβολία σε αυξημένη παγκοσμιοποίηση και συγκέντρωση όλης της δύναμης στον κόσμο στα χέρια μιας μικρής ομάδας ανθρώπων. Και όποιος είναι εξοικειωμένος με το βιβλίο της Αποκάλυψης καταλαβαίνει απόλυτα σε τι οδηγούν αυτές οι διαδικασίες. Είναι σχεδόν αδύνατο να τα αποτρέψουμε, αλλά κάθε πολιτικός ή θρησκευτικός ηγέτης μπορεί να αποφασίσει αν θα συμμετάσχει σε αυτά ή όχι. Οι ηγέτες του Φαναρίου, του Βατικανού και του Αγγλικανισμού αποφάσισαν να συμμετάσχουν.

Οι μέθοδοι με τις οποίες προτείνεται η διατήρηση της οικολογίας ξεκάθαρα οδηγούν στην ενίσχυση της παγκοσμιοποίησης και τη συγκέντρωση όλης της εξουσίας στον κόσμο στα χέρια μιας μικρής ομάδας ανθρώπων. Και όποιος είναι εξοικειωμένος με το βιβλίο της Αποκάλυψης καταλαβαίνει απόλυτα σε τι οδηγούν αυτές οι διαδικασίες.

Ο Πάπας είναι ο επικεφαλής των Καθολικών, ο Γουέλμπι είναι ο επικεφαλής των Αγγλικανών, και ποιων  ο επικεφαλής είναι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος;

Κοιτάζοντας τη σύνθεση των συντακτών της εκκλησης, είναι λογικό να θέσουμε την ερώτηση: σε ποια κατάσταση υπέγραψε ο καθένας από τους συμμετέχοντες αυτή την έκκληση; Ο Πάπας Φραγκίσκος είναι ο επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας σε όλο τον κόσμο, ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπερι Τζάστιν Γουέλμπι είναι ο ηγέτης της Εκκλησίας της Αγγλίας, αλλά ποιο είναι το καθεστώς του Πατριάρχη Βαρθολομαίου; Επισήμως, είναι ο επικεφαλής μιας από τις 14 γενικά αναγνωρισμένες Τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Αλλά τοποθετείται ως ηγέτης όλου του Ορθοδόξου Κόσμου και φαίνεται ότι η συμμετοχή στην υπογραφή του μηνύματος σε ίση βάση με εκείνους που πραγματικά είναι οι ηγέτες των ομολογιών τους είναι ένας άλλος τρόπος για να επιβεβαιώσουν την εικόνα τους για τον «ορθόδοξο πάπα» μπροστά στη διεθνή κοινότητα.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η τοποθέτηση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ως δομής που εκπροσωπεί όλη την Ορθοδοξία υποστηρίζεται ενεργά από το αμερικανικό πολιτικό κατεστημένο. Έτσι, στα εγκαίνια του Αμερικανού Προέδρου Ν. Μπάιντεν στις 21 Ιανουαρίου του 2021 η υπηρεσία Τύπου του Λευκού Οίκου ανακοίνωσε ότι ο επικεφαλής της Αμερικανικής Αρχιεπισκοπής Φαναρίου, Αρχιεπίσκοπος Ελπιδοφόρος (Λαμπρινιάδης) «θα εκπροσωπήσει τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό και θα προσευχηθεί εκ μέρους των πιστών των Ηνωμένων Πολιτειών».

Τι δεν υπάρχει στην έκκληση

Πριν αναλύσουμε την ίδια την εκκληση και μιλήσουμε για το τι υπάρχει σε αυτήν, πρέπει να δώσουμε προσοχή σε αυτό που δεν υπάρχει εκεί. Λείπει το πιο σημαντικό πράγμα - η ευαγγελική κατανόηση του κόσμου, της αμαρτίας και σε τι πρέπει να κατευθυνθούν οι προσπάθειες του καθενός και της Εκκλησίας στο σύνολό της. Ο Χριστός ο Κύριος έδωσε μια παγκόσμια εντολή για την επίλυση όλων των προβλημάτων για πάντα: «Ζητείτε δε κατά πρώτον και κύριον λόγον την βασιλείαν του Θεού και την αρετήν που θέλει από σας ο Θεός, και όλα αυτά τα επίγεια αγαθά θα σας δοθούν μαζί με τα ανεκτίμητα αγαθά της βασιλείας των ουρανών» (Ματθ. 6:33). Εάν ένα άτομο, η κοινωνία και η ανθρωπότητα στο σύνολό της αρχίζουν να αναζητούν τη Βασιλεία του Θεού, όλα τα άλλα προβλήματα: οικονομικά, κοινωνικά, οικονομικά και άλλα, λύνονται με φυσικό τρόπο, σαν να είναι από μόνα τους. Εάν αρχίζουμε να προσπαθούμε να λύσουμε αυτά τα γήινα καθημερινά προβλήματα και αφήσουμε τη Βασιλεία του Θεού εκτός παρενθέσεων, τότε χάνουμε τη Βασιλεία και τα προβλήματά μας δεν λύνονται. Αυτό επιβεβαιώνεται από ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας.

Και φαίνεται ότι οι ηγέτες θρησκευτικών οργανώσεων που αυτοαποκαλούνται Χριστιανοί θα πρέπει στην έκκλησή τους να καλούν τους ανθρώπους να επιστρέψουν στον Θεό, να μαρτυρήσουν για τον Χριστό και ότι μόνο ο Χριστός είναι ο σωτήρας του κόσμου, ότι μόνο Αυτός μπορεί να σώσει ένα άτομο και μέσω αυτού - όλο το σύμπαν. Αλλά δεν υπάρχει τίποτα από αυτό στην έκκληση. Τίποτα δεν λέγεται ότι η βαθύτερη αιτία όλων των κατακλυσμών είναι η αμαρτωλότητα του ανθρώπου και μόνο ο αγώνας με την αμαρτία είναι ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος για να σωθεί τόσο ο άνθρωπος όσο και η φύση. Τίποτα δεν λέγεται για τον Χριστό που ήρθε στη γη και έδωσε τη ζωή του για τη σωτηρία των ανθρώπων. Ναι, μπορούμε να πούμε ότι οι πολιτικοί ηγέτες που θα καθίσουν στο συνέδριο στη Γλασκώβη μπορεί να είναι εκπρόσωποι άλλων θρησκειών, ή ακόμα και άπιστοι, μπορούμε να πούμε ότι το θέμα του Χριστού και της σωτήριας αποστολής Του στη γη δεν είναι στη μόδα τώρα. Δεν θα έπρεπε όμως οι χριστιανοί ηγέτες να μιλούν για αυτό τώρα; Δεν εκπληρώνονται τα λόγια του Ευαγγελίου σε αυτήν την περίπτωση: « Όποιος, ζώντας μέσα σ’ αυτή τη γενιά την άπιστη κι αμαρτωλή, ντραπεί για μένα και για τη διδασκαλία μου, θα ντραπεί γι’ αυτόν και ο Υιός του Ανθρώπου, όταν έρθει με όλη τη λαμπρότητα του Πατέρα του, μαζί με τους αγίους αγγέλους» (Μάρκος 8:38);

Τι υπάρχει στην έκκληση

Η έκκληση αποτελείται από ένα προοίμιο και τρεις μικρές ενότητες. Στο προοίμιο, τρεις θρησκευτικοί ηγέτες ανέφεραν τον κορονοϊό ως έναν παράγοντα που κάνει την ανθρωπότητα να σκεφτεί τη δική της ευπάθεια και τι μπορεί να κάνει για να προστατευθεί. Ένα από τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή το βιβλίο του προφήτη Ιωνά, λέει για το τι έκαναν οι κάτοικοι της Νινευή για να αποτρέψουν την καταστροφή της πόλης τους: «Το γεγονός περιήλθεν εις γνώσιν του βασιλέως της Νινευή. Ηγέρθη και αυτός από τον θρόνον του, αφήρεσε την βασιλικήν στολήν από επάνω του, εφόρεσεν ένα ένδυμα σάκκινον εις ένδειξιν μετανοίας και εκάθησεν επάνω εις στάκτην. Δια κήρυκος δε εγνωστοποιήθη και ελέχθη εις την Νινευή η απόφασις του βασιλέως και των αρχόντων αυτού. «Ανθρωποι και βόϊδια και πρόβατα και όλα τα άλλα ζώα ας μη γευθούν τροφήν, ας μη βοσκήσουν, ας μη πίουν νερό». Οι άνθρωποι περιεβλήθησαν σάκκινα ενδύματα, εφόρεσαν ίδια ενδύματα εις τα κτήνη των και με μεγάλην φωνήν απηύθυναν εκτενή μετά πίστεως προσευχήν προς τον Θεόν. Ο καθένας από αυτούς μετενόησε και επεστράφη από τον αμαρτωλόν τρόπον της ζωής του και από όλας τας αδικίας, τα οποίας διέπραττον αι χείρες των και έλεγαν·  «ποιός γνωρίζει, μήπως ο Θεός αλλάξη γνώμην και απομακρύνη τον θυμόν και την οργήν του, ώστε να μη καταστραφώμεν»!» (Ιωνάς 3: 6-9).

Και ιδού τι προσφέρουν τα κεφάλαια του Φαναρίου, του Βατικανού και του Αγγλικανισμού: «Γι 'αυτό, ως ηγέτες των Εκκλησιών μας, καλούμε όλους, ανεξάρτητα από την κοσμοθεωρία και τη θρησκεία τους, να ακούσουν τη φωνή του κλάματος της Γης και φτωχοί άνθρωποι, να αναλύσουν τη συμπεριφορά τους και να δεσμευτούν να εργαστούν για το καλό της Γης, που μας έδωσε ο Θεός».

Έπειτα έρχεται η πρώτη ενότητα, με τίτλο «Η σημασία της βιώσιμης ανάπτυξης», στην οποία οι θρησκευτικοί ηγέτες περιγράφουν το παράδειγμα της τρέχουσας ανθρώπινης οικονομίας ως κλοπή πόρων από τις μελλοντικές γενιές. Αυτό είναι πραγματικά ένα θλιβερό γεγονός και κάτι πρέπει πραγματικά να κάνουμε με αυτό. Αλλά για κάποιο λόγο, αναφέρουν τρεις ιστορίες Ευαγγελίου ως βάση του συλλογισμού τους: για έναν παράλογο πλούσιο άντρα (Λουκάς 12: 13-21), για τον άσωτο γιο (Λουκά 15: 11-32) και για ένα σπίτι χτισμένο πάνω σε πέτρα (Ματθ. 7, 24-27) και υποστηρίζουν ότι «αυτές οι ιστορίες μας προσκαλούν να υιοθετήσουμε μια ευρύτερη προοπτική και να αναγνωρίσουμε τη θέση μας στην ευρύτερη ιστορία της ανθρωπότητας».

Στην πατερική παράδοση, οι ευαγγελικές ιστορίες που δίνονταν στην έκκληση δεν έγιναν ποτέ κατανοητές στο πλαίσιο της οικονομίας του ανθρώπου στη γη.

Ωστόσο, στην πατερική παράδοση, αυτές οι ευαγγελικές ιστορίες δεν έγιναν ποτέ κατανοητές στο πλαίσιο της οικονομίας του ανθρώπου στη γη. Η παραβολή του πλούσιου ανθρώπου που μάζεψε μια τόσο μεγάλη σοδειά που δεν μπορούσε να χωρέσει στους κάδους του κατανοείται στο μήνυμα ως κριτική για την υπερπαραγωγή, όταν παράγονται περισσότερα αγαθά από όσα χρειάζονται για κατανάλωση. Το Ευαγγέλιο μιλά για την ευσπλαχνία του πλούσιου ανθρώπου και την εμπιστοσύνη του στον συγκεντρωμένο πλούτο. «Ο τυφλός πλούσιος δεν σκέφτηκε τον Θεό, την αιωνιότητα, τους φτωχούς αδελφούς του, σκέφτηκε μόνο τον εαυτό του, σκέφτηκε καταστροφικά για τον εαυτό του, επειδή είχε ξεχάσει τον σκοπό της ψυχής και την είχε προορίσει για αυτό, στο όνειρό του, μια ατελείωτη υποδούλωση στο σώμα» (Άγιος Ιγνάτιος Μπριαντσάνινοφ).

Το νόημα της παραβολής του άσωτου γιου, σύμφωνα με την έκκληση, νοείται ως λύπη για τη σπατάλη της περιουσίας του πατέρα. Στο ίδιο το Ευαγγέλιο, η έμφαση στη στιγμή αυτή δόθηκε από τον μεγαλύτερο γιο, ο οποίος δεν ήταν καθόλου χαρούμενος για την επιστροφή του αδελφού του. Ο πατέρας, με τον οποίο εννοείται ο Θεός, αφιερώνει όλη του την προσοχή στον γυρισμένο γιο. Ο γιος είναι σημαντικός γι' αυτόν και όχι η περιουσία που σπατάλησε. Η παραβολή του άσωτου γιου είναι μια παραβολή της μετάνοιας, δεν είναι για τίποτα που διαβάζεται σε μια από τις προπαρασκευαστικές εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Αλλά τρεις θρησκευτικοί ηγέτες το καταλαβαίνουν διαφορετικά. «Γνωρίζουμε επίσης για τον άσωτο γιο που παίρνει την κληρονομιά του από τον πατέρα του, τη σπαταλά και τελικά πεινά», αναφέρει το μήνυμα.

Και τέλος, τα λόγια του Χριστού από την Ομιλία στο Όρος για την οικοδόμηση ενός πέτρινου σπιτιού γίνονται έτσι κατανοητά: «Προειδοποιούμαστε για τη λήψη βραχυπρόθεσμων αποφάσεων και φαινομενικά φθηνών επιλογών για οικοδόμηση σε άμμο, αντί να χτίζουμε σε βράχο για το κοινό μας σπίτι που θα ξεπεράσει τις καταιγίδες». Όχι, ο Σωτήρας δεν μας προειδοποιεί για «τη λήψη βραχυπρόθεσμων αποφάσεων», και ότι για τη σωτηρία της ψυχής δεν αρκεί μόνο να ακούμε τα λόγια του Χριστού, είναι επίσης απαραίτητο να τα εκπληρώσουμε: «Ιδικός μου θα είναι κάθε ένας, ο οποίος ακούει με προσοχήν αυτούς τους λόγους μου και τους εφαρμόζει εις την ζωήν του, και τον οποίον εγώ παρομοιάζω με άνδρα συνέτον και φρόνιμον, που έκτισε το σπίτι του επάνω εις την πέτραν (εις θεμέλιον στερεόν και ασάλευτον δηλαδή θεμέλιον της διδασκαλίας μου)» (Ματθ. 7:24). «Τι είναι ένα σπίτι που δεν είναι φτιαγμένο στο χέρι; - Είναι οι ψυχές των πιστών και των εραστών του Κυρίου. Γιατί ανεγέρθηκε από τον σοφό Οικοδόμο Ιησού Χριστό, (βασισμένο) σε μια πέτρα, στον ίδιο τον Κύριο, στον ζωογόνο Λόγο Του, στη δύναμη του Θεού, στο Άγιο Πνεύμα»(Άγιος Μακάριος ο Μέγας).

Η δεύτερη ενότητα της έκκλησης έχει τίτλο «Επιπτώσεις στους ανθρώπους που ζουν σε συνθήκες φτώχειας» και καταλήγει στο γεγονός ότι η αρνητική κλιματική αλλαγή πλήττει περισσότερο τις φτωχότερες χώρες. «Αλλά αντιμετωπίζουμε επίσης μια βαθιά αδικία: οι άνθρωποι που έχουν υποστεί τις πιο καταστροφικές συνέπειες αυτών των καταχρήσεων είναι οι φτωχότεροι σε αυτόν τον πλανήτη και φέρουν τη μικρότερη ευθύνη για την πρόκλησή τους», αναφέρει η έκκληση. Λέει επίσης ότι η γενιά μας ζει πραγματικά χρεωμένη στις επόμενες γενιές. Αυτό είναι αλήθεια, αλλά ποια είναι η συνταγή για αυτό που προσφέρουν οι τρεις θρησκευτικοί ηγέτες; Ίσως αυτό είναι μετάνοια και στροφή στον Θεό; Ίσως πρόκειται για άρνηση προώθησης των ΛΟΑΤ ατόμων, ελευθερία σε άμβλωση και ευθανασία και επιστροφή στην παραδοσιακή ηθική; Ίσως πρόκειται για αγώνα με τα πάθη σύμφωνα με την πατερική διδασκαλία; Τίποτα τέτοιο! Προτείνεται να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων οφελών: «Ακούμε από νέους ανθρώπους που κατανοούν ότι το μέλλον τους διακυβεύεται. Για χάρη τους, πρέπει να κάνουμε μια επιλογή, πρέπει να επιλέξουμε τι θα φάμε, θα ταξιδέψουμε, θα ξοδέψουμε, θα επενδύσουμε και θα ζήσουμε με διαφορετικό τρόπο, σκεπτόμενοι όχι μόνο το άμεσο ενδιαφέρον και το όφελος, αλλά και τα μελλοντικά οφέλη».

Εάν οι δύο πρώτες ενότητες θα μπορούσαν να ονομαστούν κίνητρο, τότε η τρίτη τελευταία ενότητα είναι το λειτουργικό μέρος ή μια παρότρυνση για δράση. Λέγεται: «Κάλεσμα για συνεργασία». Η πεμπτουσία αυτής της ενότητας μπορεί να αναφερθεί ως εξής: «Ο καθένας από εμάς ξεχωριστά πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε τους πόρους μας. Αυτός ο τρόπος απαιτεί ακόμη στενότερη συνεργασία μεταξύ όλων των Εκκλησιών στην αφοσίωσή τους στη φροντίδα της δημιουργίας. Μαζί ως κοινότητες, εκκλησίες, πόλεις και έθνη, πρέπει να επαναπροσδιορίσουμε και να ανοίξουμε νέους τρόπους για να συνεργαστούμε για να σπάσουμε τα παραδοσιακά εμπόδια μεταξύ των λαών, να σταματήσουμε τον ανταγωνισμό για πόρους και να ξεκινήσουμε συνεργασία».

Είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο ότι η ευθύνη για τη χρήση των πόρων θεωρείται καθήκον της Εκκλησίας. Λοιπόν, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν άλλες εργασίες που αναφέρονται στην έκκληση, μπορεί να φαίνεται ότι η φροντίδα των πόρων νοείται ως ο κύριος στόχος της. Αλλά μεταξύ αυτής της κατανόησης και των λόγων του Χριστού για το έργο της Εκκλησίας υπάρχει μόνο ένα τεράστιο κενό: «Λοιπόν, πηγαίνετε τώρα και διδάξατε εις όλα τα έθνη την αλήθειαν. Και αυτούς που θα πιστεύσουν και θα γίνουν μαθηταί σας, βαπτίσατέ τους στο όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Διδάσκοντες αυτούς να τηρούν όλας τας εντολάς, που εγώ σας έχω δώσει. Και ιδού, εγώ θα είμαι μαζή σας όλας τας ημέρας, μέχρις ότου λάβη τέλος ο αιών αυτός. Αμήν. (Θα είναι μαζή μας πάντοτε διότι αυτός είναι ο Εμμανουηλ, του οποίου το όνομα σημαίνει: Ο Θεός μαζή μας)» (Ματθαίος 28: 19,20).

Στο τέλος της έκκλησής τους, οι τρεις θρησκευτικοί ηγέτες σημειώνουν ότι το κοινό τους μήνυμα είναι ένα παράδειγμα ενοποίησης των προσπαθειών των θρησκείων που εκπροσωπούν. Με άλλα λόγια, ένα άλλο παράδειγμα οικουμενισμού εν δράσει. «Αυτή είναι η πρώτη φορά που οι τρεις μας αισθανόμαστε υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουμε μαζί το πιεστικό ζήτημα της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, τον αντίκτυπό της στη χρόνια φτώχεια και τη σημασία της παγκόσμιας συνεργασίας. Συνολικά, εκ μέρους των κοινοτήτων μας, απευθυνόμαστε στην καρδιά και στο μυαλό κάθε χριστιανού, κάθε πιστού και κάθε ατόμου καλής θέλησης», αναφέρεται στο κείμενο.

Αποτελέσματα

Συνοψίζοντας την ανάλυση αυτής της έκκλησης, μπορούμε να δηλώσουμε τα εξής:

• Πρώτον, η ιδέα της διάσωσης ενός ατόμου αντικαθίσταται από την ιδέα της διάσωσης του περιβάλλοντος, της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής και της φροντίδας της επίγειας ζωής των μελλοντικών γενεών. 
• Δεύτερον, τα αποσπάσματα από τις Αγίες Γραφές που δίνονται στο μήνυμα γίνονται κατανοητά με εντελώς διαφορετική έννοια από ό,τι οι Άγιοι Πατέρες και η Εκκλησία στο σύνολό τους τα καταλάβαιναν. 
• Τρίτον, η ίδια η έκκληση τοποθετείται ως ένα ακόμη βήμα στην πορεία του οικουμενισμού.
• Τέταρτον, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, παρέα με δύο επικεφαλής θρησκευτικών ομολογιών, τοποθετείται ως τέτοιος αρχηγός.

Το κείμενο της έκκλησης μαρτυρεί ότι οι συντάκτες της έχουν απομακρυνθεί πολύ από την ευαγγελική κατανόηση της αποστολής της Εκκλησίας στη γη. Και αν ο Πάπας Φραγκίσκος και ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπερι Τζάστιν Ουέλμπι είναι εκπρόσωποι θρησκευτικών οργανώσεων που απομακρύνθηκαν από την Εκκλησία του Χριστού και η θέση τους δεν προκαλεί μεγάλη έκπληξη, τότε ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος εξακολουθεί να αυτοαποκαλείται Ορθόδοξος. Και η συμμετοχή του σε αυτήν την έκκληση μπορεί να μην εκπλήσσει, αλλά όμως δημιουργεί θλίψη.