Τυπικόν: Κανονισμός, τον οποίο σχεδόν κανείς δεν έχει διαβάσει, αλλά όλοι εκτελούν

```html

Τυπικόν – ένα παράδοξο βιβλίο. Από τη μία πλευρά, σε αυτό βασίζεται όλη η εκκλησιαστική λατρεία, και από την άλλη – ακόμη και μεταξύ των ιερέων και των τυπικολόγων σπάνια συναντάς εκείνους που πραγματικά το έχουν ανοίξει και ξέρουν πώς να το χρησιμοποιούν. Καθορίζει την πειθαρχία των νηστειών και τη δομή του εκκλησιαστικού έτους, αλλά παραμένει σχεδόν άγνωστο. Σπάνια το διαβάζουν, ακόμη πιο σπάνια το κατανοούν, και το εκτελούν στην καλύτερη περίπτωση αποσπασματικά.

Πολλοί από τους κανόνες του σήμερα είτε έχουν χάσει την επικαιρότητά τους, είτε σχεδόν δεν εφαρμόζονται, είτε έχουν τόσο τυποποιηθεί που έχουν πάψει να εκφράζουν την εσωτερική λογική του Τυπικού. Πώς να υπηρετείς όχι κατά γράμμα, αλλά κατά πνεύμα, σκέφτονται λίγοι.

Είναι αδύνατο σε ένα άρθρο να καλύψεις όλη την ποικιλία των λεπτομερειών που σχετίζονται με την εφαρμογή του Τυπικού. Γι' αυτό σήμερα θα ξεκινήσουμε με μια σύντομη ιστορία της δημιουργίας και της σύνθεσης αυτού του βιβλίου.

Ήδη σε αυτό το στάδιο θα γίνει προφανές: για να εφαρμόσεις το Τυπικό με λογική και υπευθυνότητα, δεν αρκεί απλώς να γνωρίζεις τους κανόνες – πρέπει να κατανοείς το νόημά τους και να μπορείς να διακρίνεις τι είναι το κύριο στη λατρεία και τι – δευτερεύον.

Στο μέλλον θα επιστρέψουμε πολλές φορές σε θέματα που σχετίζονται με το Τυπικό, για να κατανοήσουμε βήμα προς βήμα πού βρίσκεται η ιστορικά διαμορφωμένη παράδοση, πού η ιδιωτική πειθαρχία ενός μοναστηριού, και πού η ζωντανή εκκλησιαστική εμπειρία.

Πολλά τυπικά, ένα Τυπικόν

Ας ξεκινήσουμε με το γεγονός ότι το Τυπικόν δεν είναι το μοναδικό του είδους του τυπικό. Τα γραπτά τυπικά αρχίζουν να εμφανίζονται ταυτόχρονα με την ανάπτυξη του μοναχισμού. Κάθε μεγάλο μοναστήρι ή ομάδα μοναστηριών είχε τα δικά του τυπικά, και άρα τη δική του τάξη υπηρεσιών, τους δικούς του κανόνες νηστείας, ημερήσιας διάταξης και συμπεριφοράς.

Η γνωστή παροιμία «με το δικό σου τυπικό μην πηγαίνεις σε ξένο μοναστήρι» περιγράφει καλά τις πραγματικότητες στις οποίες η Εκκλησία έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της.

Οι ενοριακοί ναοί είχαν επίσης τις δικές τους τάξεις, ωστόσο μόνο τα μοναστήρια, όντας προπύργια της εκπαίδευσης και της γραφής της εποχής τους, μπορούσαν να επιτρέψουν στον εαυτό τους να δημιουργήσουν γραπτά Τυπικά. Γι' αυτό δεν έχουμε σχεδόν καθόλου διασωθέντα τυπικά ενοριακών εκκλησιών, παρά τις μεμονωμένες αναφορές για τις υπάρχουσες διαφορές.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι οι αρχαίες μοναστικές κοινότητες της Παλαιστίνης ή της Αιγύπτου δεν συγκρίνονται σε αριθμό ακόμη και με τα πιο γνωστά μοναστήρια της εποχής μας. Ολόκληρες μοναστικές πόλεις, που αριθμούσαν εκατοντάδες, και μερικές φορές χιλιάδες ανθρώπους, χρειάζονταν νόμους που να ρυθμίζουν την καθημερινότητα, την οικονομία, τη λατρεία και την πειθαρχία.

Μεταξύ των πιο γνωστών αρχαίων τυπικών μπορούμε να αναφέρουμε το Τυπικό του οσίου Παχωμίου του Μεγάλου (318 μ.Χ.) για το μοναστήρι στην Ταβέννηση (Αίγυπτος), το «Μεγάλο Ασκητικό» του αγίου Βασιλείου του Μεγάλου, τις «Κανονισμούς» του οσίου Ιωάννη Κασσιανού του Ρωμαίου και το Τυπικό του οσίου Βενεδίκτου του Νουρσίου (6ος αιώνας).

Αλλά το πιο γνωστό και ανεπτυγμένο έγινε το τυπικό της Λαύρας του οσίου Σάββα του Ηγιασμένου, που βρισκόταν στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ, γι' αυτό και αυτό το τυπικό ονομάζεται Ιεροσολυμιτικό. Ωστόσο, τον 7ο αιώνα, μετά την κατάληψη της Παλαιστίνης από τους Πέρσες και στη συνέχεια από τους Άραβες, η εκκλησιαστική ζωή διαταράχθηκε, και το πρωτότυπο Ιεροσολυμιτικό τυπικό – χάθηκε, αν και διασώθηκε σε διάφορες εκδόσεις.

Ένα άλλο κέντρο εκκλησιαστικής ζωής ήταν η Κωνσταντινούπολη. Το πιο γνωστό μοναστήρι εδώ ήταν το Στουδιτικό. Το λατρευτικό του τυπικό ήταν κάπως πιο απλό, και οι νηστείες – ελαφρύτερες. Υπήρχε επίσης ένα ιδιαίτερο Πατριαρχικό Τυπικό της Μεγάλης Εκκλησίας, που διακρινόταν για την ιδιαίτερη επισημότητά του. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα γιατί επηρέασε το Αγιορείτικο Τυπικό, το οποίο, με τη σειρά του, μεταφέρθηκε από τον όσιο Θεοδόσιο τον Πечερσκι στη Ρωσία, και έγινε με τον καιρό η βάση τόσο για τα μοναστήρια όσο και για τις ενορίες.

Η ιστορία δεν τελείωσε εδώ. Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το Στουδιτικό τυπικό αντικαταστάθηκε παντού από το Ιεροσολυμιτικό. Η ίδια διαδικασία συνέβη και στη Ρωσία από τον 14ο αιώνα.

Όπως βλέπουμε, το τυπικό που σήμερα είναι αποδεκτό στην Εκκλησία μας – είναι το αποτέλεσμα μιας μακράς ιστορικής διαδικασίας, στην οποία συνυφάνθηκαν βυζαντινές, στουδιτικές, αγιορείτικες και ιεροσολυμιτικές παραδόσεις.

Λίγα λόγια για την ετυμολογία 

Σήμερα το κύριο τυπικό βιβλίο είναι γνωστό σε εμάς ως Τυπικόν, και ο πλήρης τίτλος του λέει: «Τυπικόν, ήτοι εικόνα της εκκλησιαστικής ακολουθίας εν Ιερουσαλήμ, εν τη αγιωτάτη λαύρα του οσίου και θεοφόρου πατρός ημών Σάββα...»

Είναι ενδεικτικό πώς οι ίδιοι οι συγγραφείς ονόμαζαν τα έργα τους. Ο όσιος Σάββας – «Υπόδειγμα, Παράδοση και Νόμος», ο όσιος Θεόδωρος ο Στουδίτης – «Αντίτυπο» (υπόδειξη για την απεικόνιση του ανώτερου σχεδίου στην επίγεια τάξη). Όλες αυτές οι ονομασίες συνδέονται με την ελληνική έννοια τύπος – τύπος, μορφή, υπόδειγμα. Αργότερα αυτή η λέξη απέκτησε τη σημασία του νόμου ή του κανονισμού, αν και στην ουσία Τυπι&k