«Ορθόδοξη ενότητα της Ουκρανίας»: πρόκληση, δημόσιες σχέσεις ή ηλιθιότητα;

Στην Ουκρανία εξακολουθούν να θέλουν να ενώσουν την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (του Ονούφριου, UOC) και την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας (του Επιφάνιου, ΟCU). Στις 11 Ιουνίου 2020 τα ΜΜΕ ανέφεραν ότι στο Κίεβο δημιουργήθηκε το δημόσιο κίνημα «Ορθόδοξη Ενότητα της Ουκρανίας», το οποίο είχε ως στόχο να «αναπτύξει αποδεκτές μορφές ενοποίησης και για τις δύο Εκκλησίες» UOC και ΟCU. Το κίνημα ενεργεί βάση της δημόσιας οργάνωσης «Πνευματική και θρησκευτική προοπτική της Ουκρανίας». Ας δούμε τι είδους πρωτοβουλία είναι, πού μπορεί να οδηγήσει και τι μαρτυρεί η εμφάνισή της.

Πρώτα, να διευκρινίσουμε τι είδους δημόσια οργάνωση είναι η «Πνευματική και Θρησκευτική προοπτική της Ουκρανίας» και ποιος είναι πίσω από αυτήν. Η ανοιχτή πλατφόρμα κρατικών δεδομένων «Openendabot» βγάζει τα εξής αποτελέσματα.

Η εν λόγω οργάνωση δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 2017. Ας θυμηθούμε τι εποχές ήταν εκείνες. Η κυβέρνηση προωθούσε ενεργά τα αντιεκκλησιαστικά νομοσχέδια και ετοιμαζόταν ενεργά να ξεκινήσει το έργο της «Ουκρανικής αυτοκεφαλίας». Το έργο σχεδιάστηκε για τις προεδρικές εκλογές του 2019. Για την εφαρμογή του διεξήχθησαν ενεργές διαπραγματεύσεις με το Φανάρι, ενώ τότε ο Πρόεδρος Π. Ποροσένκο προετοίμαζε την κοινή γνώμη για να ενώσει όλες τις Ορθόδοξες θρησκείες και να λάβει Τόμο. Ακριβώς τότε, μιλώντας στο ετήσιο μήνυμα προς το Κοινοβούλιο της Ουκρανίας (Verkhovna Rada), ανακοίνωσε τη σταθερή πρόθεση των αρχών να δημιουργήσουν «μία τοπική» και να λάβουν το Τόμο: «Ας μας ακούσει και η ηγεσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Θέλω για άλλη μια φορά να επιστήσω την προσοχή της Αυτού Αγιότητας στην πολύ μεγάλη σοβαρότητα των προθέσεων μας, στην ισχυρή πολιτική βούληση της ηγεσίας της Ουκρανίας για επίλυση αυτού του προβλήματος, το οποίο, δυστυχώς, περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη από το 1991 κιόλας».
 
Έτσι, γίνεται σαφές ότι ο Δημόσιος Οργανισμός «Πνευματική και Θρησκευτική Προοπτική της Ουκρανίας» δημιουργήθηκε ειδικά για το έργο «μία αυτοκέφαλη» (όνομα ΟCU, καθώς και SCU, δεν εμφανίστηκε ακόμη). Υπέρ αυτής της έκδοσης μιλάει επίσης η σύνθεση των ιδρυτών, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι φιλελεύθεροι θρησκευτικοί μελετητές, και ο διευθυντής, Μπονταρένκο Βίκτωρ Ντμίτριεβιτς, είναι πρώην υπάλληλος του Ινστιτούτου Επιστημονικού Αθεϊσμού της Ακαδημίας Κοινωνικών Επιστημών στην Κεντρική Επιτροπή του Κομουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και πρώην πρόεδρος της Κρατικής Επιτροπής Θρησκευτικών Υποθέσεων της Ουκρανίας.

Έτσι, γίνεται σαφές ότι ο Δημόσιος Οργανισμός «Πνευματική και Θρησκευτική Προοπτική της Ουκρανίας» δημιουργήθηκε ειδικά για το έργο «μία αυτοκέφαλη» (όνομα ΟCU, καθώς και SCU, δεν εμφανίστηκε ακόμη).

Ωστόσο, τα τελευταία τρία χρόνια, ο Δημόσιος Οργανισμός «Πνευματική και Θρησκευτική προοπτική της Ουκρανίας» δεν έχει δείξει τον εαυτό της με κανέναν τρόπο. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι οι αρχές χρησιμοποίησαν πολύ πιο σοβαρούς και αποτελεσματικούς πόρους για τη δημιουργία της «ενοποιημένης τοπικής»: την Υπηρεσία Ασφαλείας της Ουκρανίας, την Εισαγγελία και ομάδες εθνικών ριζοσπαστών. Όπως γνωρίζουμε, η χρήση αυτών των εργαλείων δεν απέδωσε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Επιπλέον, το εκλογικό σχέδιο «Τόμος», το οποίο υποτίθεται ότι θα έφερνε τον Π. Ποροσένκο σε δεύτερη προεδρική θητεία, τον οδήγησε στην πραγματικότητα στην ήττα στις εκλογές. Μια νέα ομάδα ανέβηκε στην εξουσία, η οποία μέχρι στιγμής δεν έχει εμπλέκει ενεργά τις ειδικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου στη θρησκευτική σφαίρα. Ως εκ τούτου, ήρθε η ώρα να βάλουν μπρος τη δημόσια οργάνωση «Πνευματική και Θρησκευτική προοπτική της Ουκρανίας».

Και τώρα δήλωσε δυνατά για τον εαυτό της στις 11 Ιουνίου 2020, δημιουργώντας το κίνημα «Ορθόδοξη Ενότητα της Ουκρανίας», το συντονιστικό συμβούλιο του οποίου περιελάμβανε πολιτικούς, θρησκευτικές προσωπικότητες, επιστήμονες και δημοσιογράφους. Δεν υπάρχει ακόμα λίστα με συγκεκριμένες προσωπικότητες, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για διάφορους θρησκευτικούς μελετητές και δημόσια πρόσωπα, που ας το πούμε, δεν δείχνουν ιδιαίτερη συμπάθεια στην UOC. Το κίνημα έχει ήδη καταφέρει να εγκρίνει το «Μνημόνιο για την αποκατάσταση της Ορθόδοξης ενότητας στην Ουκρανία», η ανάγνωση του οποίου μας επιτρέπει αμέσως να απορρίψουμε την υπόθεση ότι αυτή η ιδέα όντως εμφανίστηκε για την προσπάθεια ενοποίησης τις ουκρανικές Ορθόδοξες θρησκείες. Ας δούμε γιατί. 

Πρώτον, μια εντελώς λανθασμένη εκτίμηση της κατάστασης. Το Μνημόνιο λέει: «Η πραγματική διάθεση στο Ορθόδοξο εκκλησιαστικό περιβάλλον της Ουκρανίας δείχνει ότι, μεταξύ των πιστών, ιεροσύνης και επισκοπικών των δύο Εκκλησιών κυριαρχεί η επιθυμία για ενοποίηση...». Στην πραγματικότητα αυτό δεν υπάρχει καν. Ενώ υπάρχει το εξής:

UOC, η ιεραρχία της, οι κληρικοί και οι άνθρωποι δίνουν προτεραιότητα πρωτίστως στα πνευματικά ενδιαφέροντα. Η UOC αναγνωρίζεται τον εαυτός της ως Εκκλησία του Χριστού, σωτηρία Κιβωτός, μόνο στην οποία είναι δυνατή η σωτηρία από τα κύματα της θάλασσας της ζωής και η επίτευξη της Βασιλείας των Ουρανών. Η παραμονή έξω από αυτήν την Κιβωτό σημαίνει τον κίνδυνο της αιώνιας καταστροφής. Χωρίς να θέλει μια τέτοια προοπτική σε κανέναν, συμπεριλαμβανομένων των υποστηρικτών της ΟCU, οι ιεράρχες της UOC και, πρωτ’ απ’ όλα, ο Προκαθήμενός της, Μακαριώτατος Μητροπολίτης Ονούφριος, καλούν συνεχώς στη μετάνοια και την επιστροφή στην Εκκλησία του Χριστού όλων εκείνων που έχουν απομακρυνθεί από αυτήν.

Πάλι, η επανένωση με την Εκκλησία έχει πρωτίστως πνευματική σημασία και μετά κοινωνικοπολιτική. Επομένως, στην UOC «κυριαρχεί» όχι «η επιθυμία για ενοποίηση», αλλά η επιθυμία να επιστρέψουν τα απολωλότα πρόβατα στο δρόμο της σωτηρίας. Επιπλέον, εάν εκείνη τη στιγμή όταν το έργο «Μία τοπική» ήταν ακόμη υπό ανάπτυξη, οι θρησκευτικοί μελετητές έλεγαν ότι περίπου το ένα τρίτο των επισκόπων της UOC εξέταζαν θετικά τις προοπτικές ενοποίησης με την UOC-KP (Πατριαρχείο Κιέβου του Φιλάρετου – συντ.), σήμερα, μετά από βίαιή σειρά καταληψιών των ναών, εμπρησμών, βίας, καθώς και χωρίς προηγούμενο πίεση από τις κρατικές υπηρεσίες επιβολής του νόμου, αφού η ΟCU έχει δυσφημιστεί από εσωτερικές διαμάχες και στοιχειώδη κανονικό αναλφαβητισμό, τέτοιοι επίσκοποι πιθανότατα δεν θα βρεθούν καθόλου.

Η UOC αναγνωρίζεται τον εαυτός της ως Εκκλησία του Χριστού, σωτηρία Κιβωτός, μόνο στην οποία είναι δυνατή η σωτηρία από τα κύματα της θάλασσας της ζωής και η επίτευξη της Βασιλείας των Ουρανών. Η παραμονή έξω από αυτήν την Κιβωτό σημαίνει τον κίνδυνο της αιώνιας καταστροφής. Χωρίς να θέλει μια τέτοια προοπτική σε κανέναν, συμπεριλαμβανομένων των υποστηρικτών της ΟCU, οι ιεράρχες της UOC και, πρωτ’ απ’ όλα, ο Προκαθήμενός της, Μακαριώτατος Μητροπολίτης Ονούφριος, καλούν συνεχώς στη μετάνοια και την επιστροφή στην Εκκλησία του Χριστού όλων εκείνων που έχουν απομακρυνθεί από αυτήν.

Σχεδόν κανένας από την UOC σήμερα δεν είναι πρόθυμος να ενωθεί με εκείνους που κόβουν κλειδαριές στους ναούς και εκδιώκουν ιερείς από τα σπίτια τους με μικρά παιδιά. Σε κάθε περίπτωση, αυτοί που ήθελαν πραγματικά να ενωθούν ήρθαν στις 15 Δεκεμβρίου 2018 στο λεγόμενο «Συμβούλιο Ενοποίησης» και ενώθηκαν. Υπήρχαν μόνο δύο τέτοιοι επίσκοποι: ο πρώην Μητροπολίτης Αλέξανδρος (Ντραμπίνκο), που εμπλέκεται σε διάφορα σκάνδαλα, και ο φίλος του Π. Ποροσένκο, ο πρώην Μητροπολίτης Συμεών (Σοστάτσκι), ο οποίος ήλπιζε να ηγηθεί της νέας δομής.

Όσο για την ΟCU, οι «ιεράρχες» της επίσης δεν θέλουν ενοποίηση. Για τον απλούστατο λόγο ότι στην περίπτωση αυτή οι ιεράρχες της UOC θα κυριαρχούν τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά, λαμβάνοντας υπόψη το αντίστοιχο θεολογικό και ηθικό επίπεδο των «επισκόπων» της ΟCU. Ως εκ τούτου, ο Επιφάνιος Ντουμένκο και οι συνάδελφοί του μπορούν να επιθυμούν μόνο την υπόταξη της UOC στον εαυτό τους, αλλά όχι καθόλου την πλήρη ενοποίηση.

Δεύτερον, στην «Πνευματική και θρησκευτική προοπτική της Ουκρανίας» υπάρχει μια εντελώς λανθασμένη αντίληψη του τι είναι η Εκκλησία. Για τους δημιουργούς αυτής της οργάνωσης, είναι ένας κοινωνικοπολιτικός θεσμός, ο οποίος εξυπηρετεί την επίτευξη κρατικών, δημόσιων και άλλων συμφερόντων, αλλά όχι θρησκευτικών συμφερόντων ως τέτοιους. Εδώ είναι μερικά αποσπάσματα από το «Μνημόνιο...»:

• «Η Ορθόδοξη Εκκλησία στα εδάφη της Ουκρανίας, σε όλη την ιστορία των χιλίων ετών, έχει υπηρετήσει το λαό της ...»
• «Οι πολιτικές αφυπνίσεις του ουκραϊνισμού συνοδεύονταν πάντοτε από κύματα αναζήτησης της ανεξαρτησίας των Ορθόδοξων Ουκρανών, και το ουκρανικό κράτος κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων υποστήριζε την Εκκλησία του».
• «Οι διαφωνίες και οι παρεξηγήσεις μεταξύ των δύο Ουκρανικών Εκκλησιών δεν συμβάλλουν στην ενίσχυση της Ορθοδοξίας στη χώρα μας και στην ενίσχυση της Ουκρανίας ως κράτους».

Τρίτον, η εντελώς λανθασμένη τοποθέτηση της ΟCU ως αναγνωρισμένης στον Ορθόδοξο Κόσμο, και ως εκ τούτου ίσιας προς την UOC με την κανονική έννοια. Αποσπάσματα:

• «... με το θέλημα του Θεού εμφανίστηκε η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας ως η δέκατη πέμπτη Εκκλησία ως μέρος μίας Οικουμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Δίπλα της στην Ουκρανία συνεχίζει να λειτουργεί η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία...»
• «... Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου του Κιέβου και η Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία, οι οποίες ανανέωσαν την ευχαριστιακή τους ενότητα με την Παγκόσμια Ορθοδοξία».
• «... στο πλαίσιο ενός κράτους και ενός ορθόδοξου λαού, εμφανίστηκαν δύο κανονικές νόμιμες σε κανονική άποψη Ορθόδοξες Εκκλησίες – ΟCU και UOC».

Όλα αυτά απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Η επιστροφή από το σχίσμα πραγματοποιείται μόνο μέσω μετάνοιας και καθόλου μέσω ενός εγγράφου που εκδίδεται από φαναριωτικούς ιεράρχες. Από την κανονική άποψη μια τέτοια «επανένωση» είναι αμελητέα. Μόνο τρεις Τοπικές Εκκλησίες εισήλθαν σε κοινωνία με την ΟCU (του Επιφάνιου – συντ.). Αλλά κάνοντας αυτό δεν ανέβασαν την ΟCU στο κανονικό τους επίπεδο, αλλά οι ίδιοι κατέβηκαν στο επίπεδο της ΟCU. Και η UOC-KP και η UAOC δεν μπορούσαν να «αποκαταστήσουν» την ενότητα με την Παγκόσμια Ορθοδοξία, καθώς αυτές, ως οργανώσεις, δεν ήταν ποτέ σε τέτοια ενότητα. Μπορεί να αφορά μόνο ξεχωριστά άτομα που όντως πριν ήταν στην Εκκλησία.

Τέταρτον, δεδομένου ότι το κίνημα «Ορθόδοξη Ενότητα της Ουκρανίας» περιλαμβάνει αποκλειστικά αυτούς που συμπαθούν την ΟCU (ένα σαφές συμπέρασμα μπορεί να συναχθεί από το κείμενο του ίδιου του Μνημονίου), δεν θα λειτουργήσει για την πραγματική ενοποίηση, αλλά στην καλύτερη περίπτωση για τις συζητήσεις περί αυτού. Και δεν θα αναπτύσσει «... τις λειτουργίες αποδεκτών μορφών ενοποιήσεις και για τις δύο Εκκλησίες και της αναζήτησης επιλογών πραγματικής συνεργασίας...», αλλά προτάσεις που είναι εκ αρχής απαράδεκτες για την UOC. 

Δεδομένου ότι το κίνημα «Ορθόδοξη Ενότητα της Ουκρανίας» περιλαμβάνει αποκλειστικά αυτούς που συμπαθούν την ΟCU (ένα σαφές συμπέρασμα μπορεί να συναχθεί από το κείμενο του ίδιου του Μνημονίου), δεν θα λειτουργήσει για την πραγματική ενοποίηση, αλλά στην καλύτερη περίπτωση για τις συζητήσεις περί αυτού.

Γιατί τότε λοιπόν δημιουργήθηκε αυτό το κίνημα «Ορθόδοξη Ενότητα της Ουκρανίας»; Εκφράζουμε αποκλειστικά υποκειμενικές υποθέσεις:

• Για να δημιουργήσουν στην ΟCU εικόνα οργανισμού που επιδιώκει την ένωση που ανοίγει την αγκαλιά της για να αγκαλιάσει όλους που επιθυμούν, και η οποία έτσι ενεργεί από ειρηνευτική θέση.
• Για να μειωθεί η αρνητική επίδραση των πρόσφατων εμπρησμών των Ορθοδόξων μοναστηριών και της άνευ προηγουμένου σκληρότητας απόπειρας καταληψίας του ναού στο Zadubrovka που διαπράχθηκαν από υποστηρικτές της ΟCU.
• Επειδή οι δημόσιοι οργανισμοί υπάρχουν, κατά κανόνα, στις επιχορηγήσεις κάποιου, αυτό το κίνημα μπορεί να είναι μια απλή δοκιμασία ανάπτυξη κάτι τέτοιου. Συχνά οι υπάλληλοι τέτοιων οργανώσεων ενεργούν σύμφωνα με τη λογική: «τι να σκεφτούμε για να πάρουμε χρηματοδότηση;» Και δεν έχει σημασία πόσο εφαρμόσιμο θα είναι το προτεινόμενο έργο.

Η εμφάνιση του κινήματος «Ορθόδοξη Ενότητα της Ουκρανίας» δείχνει ότι η ΟCU βρέθηκε σε μια μάλλον αναξιόπιστη θέση: η πολιτική υποστήριξη δεν είναι πια όπως ήταν με τον Πετρό Ποροσένκο, το ζήτημα με τη διεθνή αναγνώριση καθυστερεί, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος ούτε καν στέλνει χρόνια πολλά για τα ονομαστήρια του, η διαφωνία με το Φιλάρετο Ντενισένκο δεν εξαφανίστηκε πουθενά, και στον ορίζοντα φαίνεται συγχώνευση από τους Ελληνόρυθμους Καθολικούς. Πράγματι, ήρθε η ώρα να αναζητήσουν «αποδεκτές μορφές ενοποίησης» με την UOC, ακόμη και σε μια τέτοια αδέξια έκδοση.

Αλλά για κάποιο λόγο η πραγματική επιλογή δεν λαμβάνεται υπόψη: μετάνοιας και επιστροφής στην αγκαλιά της Εκκλησίας.