Ποτσάεβσκαγια Λαύρα – ουκρανικό Άγιον Όρος: σημειώσεις προσκυνητή

Για τη Λαύρα του Ποτσάεβ έχουν γραφτεί βιβλία, έχουν συντεθεί τραγούδια, έχουν γυριστεί ταινίες. Η ιστορία της είναι τόσο εκτενής, που είναι δύσκολο να γράψει κανείς γι' αυτήν. Είναι πιο εύκολο να έρθει κανείς εδώ, να μείνει σε ένα άριστα εξοπλισμένο ξενοδοχείο για προσκυνητές, να επισκεφθεί τα ιερά, τους ναούς και τις ακολουθίες, για να πειστεί: στο Άγιο Όρος πράγματι αναπαύεται η χάρη του Θεού.

Εδώ αόρατα παρίσταται η ίδια η Θεοτόκος, η οποία το 1240 εμφανίστηκε στους μοναχούς στο βουνό σε μια πύρινη στήλη, αφήνοντας πάνω στην πέτρα, σαν σε μαλακό κερί, το αποτύπωμα του δεξιού της ποδιού. Από αυτό ανέβλυσε θαυματουργή πηγή, η οποία ρέει μέχρι σήμερα, εδώ και σχεδόν οκτώ αιώνες.

Όπως μαρτυρεί η παράδοση, οι μοναχοί της Κιέβο-Πετσέρσκα, διαφεύγοντας από τον ταταρο-μογγολικό ζυγό, κατευθύνθηκαν δυτικά και ίδρυσαν στη Βολύνια το μοναστήρι του Ποτσάεβ στη μνήμη του ποταμού Ποτσάιν, στον οποίο ο άγιος ισαπόστολος πρίγκιπας Βλαδίμηρος βάπτισε τη Ρωσία.

Πρώτη εντύπωση: «Εδώ υπάρχει κάποιο μυστήριο»

Ο συγγραφέας αυτών των γραμμών έχει την ευκαιρία να επισκέπτεται συχνά το Ποτσάεβ. Ωστόσο, περισσότερο απ' όλα θυμάται την πρώτη συνάντηση με την αρχαία μονή ακόμα στη δεκαετία του 1980, όταν η Λαύρα βρισκόταν υπό τον ζυγό του σοβιετικού αθεϊσμού, και στο κτίριο της σημερινής Ποτσάεβικής θεολογικής σχολής λειτουργούσε μουσείο αθεϊσμού. Οι ομάδες τουριστών οδηγούνταν αναγκαστικά σε αυτό το μουσείο, όπου το κύριο σύμβολο της προπαγάνδας ήταν το απόσπασμα του Λένιν: «Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού». Έτσι έγραψα για αυτή τη συνάντηση χρόνια αργότερα:

«Θυμάμαι πώς εντυπωσιάστηκα από τον Καθεδρικό Ναό της Αγίας Τριάδας της Λαύρας, που ανεγέρθηκε στις αρχές του περασμένου αιώνα (1906–1912). Ο ακαδημαϊκός Α. Β. Σούσεφ αποφάσισε να επαναλάβει στο βουνό του Ποτσάεβ τον ναό της Αγίας Τριάδας της Λαύρας του Αγίου Σεργίου, χίλια χιλιόμετρα δυτικά, στα όρια του καθολικού κόσμου.

Τότε, ως νέος σοβιετικός δημοσιογράφος, πολύ μακριά από την πίστη, σαν να είδα την αρχαία ιστορία με τα μάτια μου: τα κύματα της ανθρώπινης θάλασσας κυματίζονταν ανάμεσα στους γαλαζοπράσινους τοίχους με τα αυστηρά πρόσωπα των αγίων. Η λειτουργία μόλις είχε τελειώσει, και ο κόσμος, ανάμεσα στον οποίο υπήρχαν πολλοί "φτωχοί και άποροι", σε αυτοσχέδια αναπηρικά καροτσάκια, με σακίδια στους ώμους, κατευθυνόταν προς τον χρυσό σταυρό, που κρατούσε στα χέρια του ο ιερομόναχος… Δεν γνώριζα τότε για την έκταση των διώξεων κατά της Εκκλησίας, για τη θάλασσα του αίματος των ομολογητών του 20ού αιώνα. Δεν γνώριζα ούτε για τις δύσκολες εποχές του Χρουστσόφ, όταν οι κομματικοί αξιωματούχοι της Τερνόπολης εφάρμοζαν τις αθεϊστικές οδηγίες, και η τοπική αστυνομία οργάνωνε επιδρομές στη Λαύρα.

"Εδώ υπάρχει κάποιο μυστήριο", – σκέφτηκα τότε με έκπληξη…»

Η μεταμόρφωση της Λαύρας

Σήμερα η μονή ζει, όπως και πριν, με προσευχές και έργα. Κατά την περίοδο της ανεξάρτητης Ουκρανίας, η Λαύρα κυριολεκτικά μεταμορφώθηκε. Ό,τι της είχε αφαιρεθεί, της επιστράφηκε: εκτεταμένες αγροτικές εκτάσεις, εργαστήρια, τυπογραφείο. Τα κτίρια, όπου κυριαρχούσε η «αποστροφή της ερήμωσης», αποκαταστάθηκαν. Στο πρώην μοναστικό κτίριο, όπου οι αρχές, σαν να εκδικούνταν τους πιστούς, εγκατέστησαν κλινική για ψυχικά ασθενείς, τώρα υπάρχει ένα υπέροχο ξενοδοχείο για προσκυνητές με θαυμάσια τραπεζαρία, όπου ο καθένας αναπαύεται ψυχικά και σωματικά.

Αλλά το μεγαλύτερο επίτευγμα της αδελφότητας υπό την ηγεσία του ηγουμένου, μητροπολίτη Ποτσάεβ Βλαδίμηρου (Μορόζ), ήταν η ανέγερση του νέου μοναδικού Καθεδρικού Ναού της Μεταμορφώσεως.

Σε μέγεθος καταλαμβάνει μία από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη και εντυπωσιάζει με την ομορφιά, τη διακόσμηση, τις θαυμάσιες μωσαϊκές τοιχογραφίες.

Όπως εξήγησε κάποτε ο ηγούμενος, η κατασκευή του καθεδρικού ναού προκλήθηκε από την τεράστια εισροή προσκυνητών, οι οποίοι απλά δεν χωρούσαν στους δύο λειτουργούντες καθεδρικούς ναούς της Λαύρας – τον Ουψένσκι και τον Τροΐτσκι.

Η Λαύρα σήμερα: προσευχή και δοκιμασίες

Πρόσφατα κατάφερα να μιλήσω με μερικούς μοναχούς της Λαύρας για τη ζωή της μονής στις σημερινές συνθήκες. Ο αριθμός των αδελφών τα τελευταία χρόνια δεν μειώθηκε, και ίσως ακόμη αυξήθηκε. Όσον αφορά τις διεκδικήσεις των ελληνοκαθολικών και των σχισματικών για λειτουργία στη Λαύρα και τις προσπάθειες των αρχών να μετατρέψουν το μοναστήρι σε κρατικό καταφύγιο, όλες αυτές οι εχθρικές πρωτοβουλίες παρέμειναν μάταιες.

«Διότι η Θεοτόκος φυλάει τη μονή από τις επιθέσεις», - μου εξήγησε ένας από τους ενορίτες, κάτοικος του Ποτσάεβ.

Κάποιος μπορεί να μην το πιστέψει, αλλά, παρά τις διώξεις που υφίσταται σήμερα η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, η ροή των πιστών στο άγιο βουνό του Ποτσάεβ δεν μειώνεται. Αρκεί να θυμηθούμε την πρόσφατη Σταυροπορεία από το Καμέντς-Ποντόλσκι στο Ποτσάεβ, στην οποία συμμετείχαν περίπου 20 χιλιάδες πιστοί. Κατά τον λόγο της φωτεινής μνήμης του μακαριστού Μητροπολίτη Βλαδίμηρου (Σαμποδάνα), «στο άδειο πηγάδι οι άνθρωποι δεν πηγαίνουν». Η κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία παραμένει