Τιμή των Αγίων: από τη Μεταρρύθμιση μέχρι τις μέρες μας
Συνεχίζουμε να διηγούμαστε την ιστορία της τιμής των αγίων στην Εκκλησία. Σε αυτό το μέρος θα μιλήσουμε για την περίοδο από τη Μεταρρύθμιση μέχρι τη σύγχρονη εποχή, για τις διαφορές μεταξύ Ορθοδοξίας και Καθολικισμού.
```html
Μεταρρύθμιση και Αντιμεταρρύθμιση (XVI αι.)
Η κριτική των φανερών καταχρήσεων στην τιμή των αγίων έγινε ιδιαίτερα έντονη την εποχή της Μεταρρύθμισης. Ο Μαρτίνος Λούθηρος και άλλοι μεταρρυθμιστές κατηγορούσαν ευθέως την καθολική εκκλησία για την παρακμή του χριστιανισμού μέσω του εμπορίου λειψάνων, της πώλησης συγχωροχαρτιών και της κυριαρχίας της φιλοδοξίας. Για παράδειγμα, ο Ζαν Καλβίνος έγραφε: «Ας το πούμε ευθέως: δεν υπάρχει τίποτα τόσο βρώμικο και ντροπιαστικό όσο η λατρεία των λειψάνων, όπως αυτή ασκείται σήμερα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού που παρουσιάζεται ως άγια λείψανα είναι χονδροειδείς και θρασείς πλαστογραφίες». Είναι ενδιαφέρον ότι αντιπαρέβαλε την αυθεντική τιμή των αγίων των πρώτων αιώνων «στη μνήμη των αρετών τους» με τη μεταγενέστερη μεσαιωνική λατρεία «κάθε οστού που βρεθεί».
Η καθολική εκκλησία απάντησε με την Αντιμεταρρύθμιση: την εξάλειψη των πιο χονδροειδών καταχρήσεων, την κατάργηση της πώλησης συγχωροχαρτιών, την αύξηση της μόρφωσης του κλήρου, την αυστηροποίηση των απαιτήσεων για την αγιοκατάταξη.
Η Σύνοδος του Τρέντο το 1563 αποφάσισε: «Τα άγια σώματα των μαρτύρων... πρέπει να τιμώνται από τους χριστιανούς... Κάθε δεισιδαιμονία πρέπει να εξαλειφθεί, κάθε βρώμικη απληστία να εκδιωχθεί... Διότι κανένα κέρδος δεν πρέπει να προκύπτει από την τιμή των λειψάνων και των αγίων».
Διαφορές στην τιμή των αγίων στην Ορθοδοξία και τον Καθολικισμό
Περίπου τον XVI αιώνα, οι λατινικές και ορθόδοξες παραδόσεις τιμής των αγίων απέκτησαν τα δικά τους χαρακτηριστικά. Αν και σε πολλά είναι παρόμοιες, έχουν διαφορετική θεολογική κατανόηση.
- Θεολογικές έμφαση. Στην Ορθοδοξία η τιμή των αγίων έχει μυστικιστικό χαρακτήρα: ο άγιος είναι φίλος του Θεού, θεοποιημένος άνθρωπος, μέλος της Ουράνιας Εκκλησίας, μεσολαβητής για τα μέλη της επίγειας Εκκλησίας. Στον Καθολικισμό εκείνη την εποχή αναπτύσσεται η νομική διδασκαλία «υπερβολικών αρετών» (opera supererogatoria). Απλοποιημένα, αυτή συνίσταται στο ότι οι άγιοι με τη ζωή τους κερδίζουν περισσότερους «πόντους δικαιοσύνης» από όσους χρειάζονται για τη σωτηρία. Αυτές οι «περιττές» αρετές εισέρχονται στο «θησαυροφυλάκιο» της Εκκλησίας και μπορούν να δοθούν (ή να πωληθούν μέσω συγχωροχαρτιών) σε εκείνους που «δεν φτάνουν».
- Διαδικασία αγιοκατάταξης. Στην Ορθοδοξία η αγιοκατάταξη παραμένει συλλογική και συχνά τοπική υπόθεση. Στον Καθολικισμό, ωστόσο, αυτή κεντροποιείται. Η βούλα του πάπα Αλέξανδρου Γ' (XII αι.) καθιέρωσε το αποκλειστικό δικαίωμα αγιοκατάταξης στον ρωμαίο ποντίφικα, που έγινε ένα ακόμη εργαλείο της επιρροής του στην Ευρώπη.
- Τύποι αγιότητας. Στην Ορθοδοξία περισσότερο τιμήθηκε ο μοναστικός (ησυχαστικός) τύπος αγιότητας: προσωπική ασκητική ζωή και απόκτηση του Αγίου Πνεύματος (άγιοι του Άθω και των Σπηλαίων του Κιέβου, ο άγιος Σέργιος του Ραντονέζ). Στον Καθολικισμό κυριαρχούσαν οι άγιοι με ενεργή ζωή: κήρυκες και ιεραπόστολοι (Φραγκίσκος της Ασίζης και άλλοι).
- Λειτουργική πρακτική. Στην Ορθοδοξία η τιμή των αγίων ενσωματώθηκε κυρίως στη Λειτουργία και στον ημερήσιο κύκλο λατρείας. Στον Καθολικισμό, αντίθετα, αυτή απομονώνεται: αναπτύσσεται η «ιδιωτική λειτουργία» και πολυάριθμες λειτουργίες, πομπές, αφιερωμένες αποκλειστικά σε κάποιον άγιο.
Παρά αυτές τις διαφορές, η καταγγελία των καταχρήσεων ακούστηκε τόσο στην Ανατολή όσο και στη Δύση. Ο άγιος Νείλος ο Σορσκι (XV αι.) έγραφε: «Η δύναμη δεν είναι στα οστά, αλλά στη χάρη του Θεού. Τα λείψανα τιμούμε ως σκεύη της χάρης». Τον υποστήριξε ο Βερνάρδος του Κλερβό (XII αι.), επικρίνοντας την πολυτέλεια και την απληστία στην τιμή των λειψάνων.
Συνοδική περίοδος στη Ρωσική Εκκλησία (1721–1917)
Στη Ρωσική Αυτοκρατορία, στην οποία ανήκε και η Ουκρανία, ξεκίνησε η Συνοδική περίοδος, όταν την Εκκλησία αντί του Πατριάρχη διοικούσε η Αγία Σύνοδος υπό την ηγεσία ενός κρατικού αξιωματούχου.
Ο Πέτρος Α' αναμόρφωσε την αυτοκρατορία κατά το πρότυπο των προτεσταντικών χωρών, όπου η εκκλησία ήταν υποταγμένη στο κράτος.
Στο πλαίσιο της τιμής των αγίων αυτό εκδηλώθηκε με τη δραστική μείωση του αριθμού των αγιοκατατάξεων σε σύγκριση με τους XV–XVII αιώνες. Κατά τον XVIII αιώνα αναγνωρίστηκαν μόνο λίγοι άγιοι (όπως ο άγιος Δημήτριος του Ροστόφ), και στον XIX αιώνα επίσης λίγοι (ο άγιος Τύχων του Ζαντόνσκ).
Η έμφαση μετατοπίστηκε από την τιμή των θαυμάτων στην εκπαίδευση, την κατήχηση, τη διάδοση της Αγίας Γραφής. Η ίδια η διαδικασία αγιοκατάταξης ήταν πολύ τυποποιημένη, κάτι που, για παράδειγμα, εξηγεί την παρατεταμένη απροθυμία της Συνόδου να αναγνωρίσει τον άγιο Σεραφείμ του Σαρώφ.
XX αιώνας: εποχή των νεομαρτύρων
Ο XX αιώνας έφερε την ανανέωση των ενεργών αγιοκατατάξεων και την αλλαγή των κριτηρίων για την αναγνώριση. Αν παλαιότερα οι μάρτυρες αναγνωρίζονταν για τη συνειδητή επιλογή των παθημάτων για τον Χριστό, στον XX αιώνα αναγνωρίστηκαν πολλοί χριστιανοί που έγιναν θύματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων: ναζιστικού, κομμουνιστικού, φρανκικού. Σε αυτούς τους ανθρώπους συχνά δεν δινόταν επιλογή, τους εξόντωναν ως εκπροσώπους «εχθρικής τάξης».
Το τέλος του XX αιώνα σηματοδοτήθηκε από την εκρηκτική αύξηση του αριθμού των αγιο
