Περί της νηστείας του συζυγικού και της ευχαριστιακής

Αυτοί οι δύο τύποι νηστειών συχνά γίνονται αντικείμενο παρεξηγήσεων και ακόμη και μυθοπλασίας, γι' αυτό αξίζει να τους εξετάσουμε, βασιζόμενοι όχι σε φήμες ή αμφιλεγόμενα κείμενα, αλλά στους κανόνες και τη διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας.

Ευχαριστιακή νηστεία: από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας

Η κοινή γνώμη είναι ότι η τριήμερη ή επταήμερη νηστεία πριν από τη Θεία Κοινωνία είναι αποκλειστικά σλαβικό έθιμο. Αλλά οι ιστορικές πηγές λένε το αντίθετο: ακριβώς στο μοναστικό περιβάλλον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας του 11ου-12ου αιώνα προκύπτει το έθιμο της μακράς προετοιμασίας, που περιλαμβάνει νηστεία πριν από την Ευχαριστία και την εκτέλεση ειδικού προσευχητικού κανόνα: «Όταν κάποιος θέλει να κοινωνήσει των Αγίων Μυστηρίων του Χριστού, πρέπει να διατηρήσει όλη την εβδομάδα, από τη Δευτέρα να παραμείνει σε νηστεία, προσευχή και πλήρη νηφαλιότητα, και τότε με φόβο και μεγάλη ευλάβεια να λάβει τα Άχραντα Μυστήρια» (Τυπικόν, κεφ. 32).

Αλλά, όπως και πολλά άλλα έθιμα, αποδείχθηκε προσωρινό. Σε άλλους κανονισμούς αυτή η οδηγία δεν συμπεριλήφθηκε, δεν καθιερώθηκε στην πράξη, και στα μεταγενέστερα ελληνικά τυπικά δεν υπήρχε πλέον, ενώ παρέμεινε στην αμετάβλητη από τότε έκδοση του Τυπικού μας.

Το 1699 στα ιερατικά λειτουργικά βιβλία εμφανίστηκε η «Διδακτική Είδηση» με οδηγίες για την επταήμερη νηστεία πριν από τη Θεία Κοινωνία, συμπεριλαμβανομένης της συζυγικής νηστείας αυτές τις ημέρες, της εξομολόγησης και άλλων. Αυτό το κείμενο, που συντάχθηκε από τον μοναχό Ευθύμιο, ποτέ δεν εγκρίθηκε συνοδικά, αλλά, μπαίνοντας στο λειτουργικό βιβλίο, άρχισε να θεωρείται αυθεντικό και υποχρεωτικό από πολλές γενιές ιερέων, που δεν γνώριζαν την ιστορία της εμφάνισής του. Ο συγγραφέας, αντί για τους αυθεντικούς κανόνες, βασίστηκε σε αμφίβολους νομοκανόνες και απόκρυφα κανόνες. Ως αποτέλεσμα, εμφανίστηκαν πολλές παράξενες, αμφιλεγόμενες και ακόμη και αντικρουόμενες με τους κανόνες δηλώσεις.

Αν όμως στραφούμε στους συνοδικούς κανόνες, που διαμορφώθηκαν ήδη τον 4ο αιώνα, η εικόνα είναι διαφορετική. Ο 50ος κανόνας της Συνόδου της Καρχηδόνας λέει: «Το Άγιο Μυστήριο του Θυσιαστηρίου να τελείται από ανθρώπους που δεν έχουν φάει».

Δεδομένου ότι η Λειτουργία μπορεί να τελείται σε διαφορετικές ώρες (νωρίς το πρωί, το μεσημέρι, το βράδυ, τη νύχτα), συνήθως καθοδηγούνται από την Συνοδική απόφαση του 1968, σύμφωνα με την οποία η νηστεία την παραμονή της Λειτουργίας πρέπει να είναι τουλάχιστον 6 ώρες. Προβλέπει αποχή από το φαγητό και το ποτό, αλλά δεν ισχύει για βρέφη και ασθενείς, που χρειάζονται υποχρεωτική λήψη φαρμάκων ή τροφής. Η τυχαία κατάποση νερού, σύμφωνα με τον 16ο κανόνα του αγίου Τιμοθέου, δεν εμποδίζει τη Θεία Κοινωνία.

Το σύγχρονο έγγραφο «Για τη συμμετοχή των πιστών στην Ευχαριστία», που εγκρίθηκε από την Αρχιερατική Σύνοδο (2015), αναφέρει ότι σε όσους τηρούν τις καθιερωμένες από την Εκκλησία πολυήμερες και μονοήμερες νηστείες, δεν απαιτούνται επιπλέον ημέρες νηστείας πριν από τη Θεία Κοινωνία.

Έτσι, η κανονική απαίτηση είναι μερικές ώρες αποχής από το φαγητό και το ποτό πριν από την Ευχαριστία.

Στο ότι έτσι πρέπει να είναι η Ευχαριστιακή νηστεία, έμμεσα υποδεικνύει και η ύπαρξη στο τυπικό ημερών και ακόμη και «συνεχόμενων» εβδομάδων, όταν η νηστεία καταργείται και οι Λειτουργίες τελούνται. Για εκείνους που δεν ζουν εκκλησιαστική ζωή, κοινωνούν σπάνια, δεν τηρούν τις συνήθεις νηστείες, μπορεί να οριστεί ως επιτίμιο μερικές ημέρες νηστείας.

Συζυγική νηστεία: συμβουλή, όχι νόμος

Η ίδια «Διδακτική Είδηση» μιλά για επταήμερη συζυγική αποχή πριν από τη Θεία Κοινωνία (και ακόμη και μερικές ημέρες μετά). Στην πράξη αυτό συχνά μετατρέπεται σε παράλογες συστάσεις από μεμονωμένους πνευματικούς. Έτσι, ένας γνωστός μου ιερέας-συμφοιτητής, εξομολογούμενος σε ένα μοναστήρι, έλαβε από τον «γέροντα» ευλογία στο πνεύμα του προαναφερθέντος άρθρου. Λαμβάνοντας υπόψη τις συχνές λειτουργίες, η ζωή αυτού του ιερέα έπρεπε να μετατραπεί σε αιώνια νηστεία. Επιπλέον, τέτοιες συμβουλές ακούω συχνά και από ενορίτες (κυρίως γυναίκες), που τις έλαβαν από ιερείς σε μοναστήρια. Εδώ είναι καιρός να θυμηθούμε ότι όχι τυχαία οι εκκλησιαστικές αρχές σε διάφορους αιώνες με διάφορα διατάγματα απαγόρευαν στους μοναχούς να τελούν κοσμικές ανάγκες και να εξομολογούν λαϊκούς. Αλλά αυτό είναι ξεχωριστό θέμα.

Ας επιστρέψουμε σε αυτό που λένε οι κανόνες για τη συζυγική αποχή πριν από τη Θεία Κοινωνία.

Από τους κανόνες του αγίου Τιμοθέου προκύπτει ότι η συζυγική αποχή συμπίπτει χρονικά με την ευχαριστιακή νηστεία.

Ο Όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης συμβουλεύει: «Ο άνδρας και η γυναίκα ας προφυλάσσονται από τη συζυγική σχέση το Σάββατο και την Κυριακή, επειδή αυτές τις ημέρες τελείται η Θεία Λειτουργία, και πρέπει να κοινωνήσουν».

Τι άλλο λένε οι κανόνες για τη συζυγική νηστεία; Τίποτα περισσότερο, γιατί η Εκκλησία δεν ρυθμίζει καθόλου τις συζυγικές σχέσεις! Το τυπικό επίσης δεν λέει τίποτα γι' αυτό, γιατί είναι μοναστικό.

Και οι άγιοι πατέρες συνήθως δεν ξεπερνούν στις συστάσεις τους την έκφραση του αποστόλου Παύλου: «Μην απομακρύνεστε ο ένας από τον άλλον, εκτός αν είναι με συμφωνία, για λίγο, για να ασκηθείτε στη νηστεία και την προσευχή, και μετά να είστε πάλι μαζί, για να μην σας πειράξει ο σατανάς με την ακρασία σας. Ωστόσο, αυτό το λέω ως άδεια, όχι ως εντολή» (1 Κορ. 7:5).

Πολλοί θα