Παρτιάρχης Βαρθολομαίος: Έκανα λάθος με την Ουκρανία, αλλά δεν θα διορθώσω τίποτα
Σε συνέντευξη στη γαλλική τηλεόραση, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έκανε μια σειρά δηλώσεων που αφορούν την Ουκρανία. Τι σημαίνουν αυτές βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα;
7 Σεπτεμβρίου 2025, στο γαλλικό τηλεοπτικό κανάλι France Télévisions προβλήθηκε το εβδομαδιαίο κυριακάτικο πρόγραμμα Les Chemins de la Foi, αφιερωμένο σε διάφορες θρησκείες, από τον χριστιανισμό έως τον βουδισμό. Αυτή τη φορά στο πρόγραμμα προβλήθηκε συνέντευξη με τον επικεφαλής της Κωνσταντινουπολίτικης Εκκλησίας Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Μέρος των ερωτήσεων αφορούσε την Ουκρανία. Αλλά, πριν περάσουμε σε αυτό το θέμα, πρέπει να δώσουμε προσοχή στο πώς ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος βλέπει τη θέση της έδρας του μεταξύ των Τοπικών Ορθόδοξων Εκκλησιών, καθώς και στα λόγια του για τη Σύνοδο στην Κρήτη το 2016.
Για το ρόλο του Οικουμενικού Πατριάρχη
Ο συνεντευξιαστής πρωτοπρεσβύτερος Ζίβκο Πανέβ: «Ποιος είναι ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριάρχη; Είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων ή ο πρώτος χωρίς ίσους;»
Ήδη η διατύπωση της ερώτησης υποδεικνύει ότι στην τοποθέτηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπάρχει κάποια διπλότητα. Από τη μία πλευρά, η ορθόδοξη εκκλησιολογία προέρχεται από το γεγονός ότι όχι μόνο οι προκαθήμενοι των Τοπικών Εκκλησιών είναι ίσοι μεταξύ τους, αλλά και όλοι οι αρχιερείς που διοικούν τις επαρχίες τους είναι ίσοι μεταξύ τους. Στην Ορθοδοξία δεν υπάρχει τέτοιος ιερός βαθμός όπως ο ρωμαϊκός πάπας, ο οποίος θεωρείται ανώτερος από όλους τους επισκόπους και κυριαρχεί πάνω τους.
Αλλά, από την άλλη πλευρά, περίπου τα τελευταία εκατό χρόνια το Οικουμενικό Πατριαρχείο δηλώνει ότι έχει κάποιες εξαιρετικές εξουσίες, που δεν είναι χαρακτηριστικές για κανέναν από τους πατριάρχες, πόσο μάλλον για τους επισκόπους. Αυτή η νέα, στην ουσία, εκκλησιολογία, διατυπώθηκε στο έργο του σημερινού επικεφαλής της Αμερικανικής Αρχιεπισκοπής του Φαναρίου, αρχιεπισκόπου Ελπιδοφόρου Λαμπρινιάδη. Ονομάζεται – «Πρώτος χωρίς ίσους».
Η απάντηση του Πατριάρχη Βαρθολομαίου μαρτυρεί ότι συμμερίζεται πλήρως αυτή την άποψη. Παράθεση: «Η πρωτοκαθεδρία της Κωνσταντινούπολης — δεν είναι απλώς ένας τιμητικός τίτλος. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει ορισμένα προνόμια, ορισμένες εξουσίες, αν μπορούμε να το πούμε έτσι».
«Το γεγονός είναι ότι ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως απολαμβάνει ορισμένα προνόμια που δεν έχουν άλλοι προκαθήμενοι. Από αυτή την άποψη είναι ο πρώτος χωρίς ίσους. Αυτά τα προνόμια ανήκουν μόνο στον Οικουμενικό Πατριάρχη».Πατριάρχης Βαρθολομαίος
Δηλαδή, ο πατριάρχης Βαρθολομαίος υποστηρίζει ότι ο επικεφαλής του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι κάτι σαν ελαφρύς ρωμαϊκός πάπας, και αν δεν απολαμβάνει το καθεστώς του αντιπροσώπου του Χριστού στη γη, τότε τουλάχιστον έχει τέτοια δικαιώματα που δεν έχει κανείς άλλος. Όπως ήδη ειπώθηκε, αυτό αντιβαίνει στη διδασκαλία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, όπου κανείς δεν έχει (και δεν μπορεί να έχει) καμία εξαιρετική εξουσία. Αυτό είναι το ίδιο, σαν να δήλωνε κάποιος από τους αποστόλους στους υπόλοιπους ότι «απολαμβάνει ορισμένα προνόμια που δεν έχουν άλλοι απόστολοι». Τέτοιες φαντασίες μπορούν να προκαλέσουν μόνο χαμόγελο. Αλλά σε σχέση με τα λόγια του Οικουμενικού Πατριάρχη κανείς δεν χαμογελάει. Πολλοί πιστεύουν ότι έχει δίκιο.
Μόνο που οι κανόνες της Εκκλησίας μιλούν μόνο για τη δυνατότητα πρωτοκαθεδρίας τιμής, που περιορίζεται στο ότι το όνομα του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως μνημονεύεται πρώτο στη θεία λειτουργία στον κατάλογο (διπτύχο) των προκαθημένων των Τοπικών Εκκλησιών.
Επιπλέον, ακόμη και αυτή η πρωτοκαθεδρία καθορίζεται στους κανόνες από τις πολιτικές συνθήκες της πρώτης χιλιετίας, όταν υπήρχε η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη.
Έτσι, ο 3ος Κανόνας της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου λέει: «Ο επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως να έχει το προβάδισμα τιμής μετά τον επίσκοπο Ρώμης, επειδή η πόλη αυτή είναι η νέα Ρώμη». Το ίδιο επαναλαμβάνει και ο 28ος κανόνας της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου: «Καθορίζουμε και αποφασίζουμε για τα προνόμια της Αγίας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, της νέας Ρώμης. Διότι οι πατέρες έδωσαν δικαίως προνόμια στον θρόνο της παλαιάς Ρώμης, επειδή ήταν η βασιλεύουσα πόλη. Ακολουθώντας την ίδια παρόρμηση, οι εκατόν πενήντα θεοφιλέστατοι επίσκοποι παραχώρησαν ίσα προνόμια στον Αγιοτάτο θρόνο της νέας Ρώμης, κρίνοντας δικαίως, ώστε η πόλη που έλαβε την τιμή να είναι η πόλη του Βασιλιά και της Συγκλήτου».
Σήμερα οι συνθήκες υπό τις οποίες ισχύουν οι κανόνες που καθορίζουν τα προνόμια της Κωνσταντινουπολίτικης Εκκλησίας απουσιάζουν εντελώς: η Κωνσταντινούπολη από πρωτεύουσα μιας ισχυρής αυτοκρατορίας, από πόλη «του βασιλιά και της Συγκλήτου» έχει από καιρό μετατραπεί σε επαρχιακή μουσουλμανική Κωνσταντινούπολη, που δεν είναι καν πρωτεύουσα της Τουρκίας.
Το μόνο στο οποίο μπορούν να αναφέρονται στις διεκδικήσεις τους οι υποστηρικτές της θεωρίας «πρώτος χωρίς ίσους» — είναι οι αποφάσεις των Τούρκων σουλτάνων της εποχής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έκαναν τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως επικεφαλής όλου του ελληνικού μιλέτ, δηλαδή του χριστιανικού πληθυσμού της εκτεταμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που περιλάμβανε σε διάφορες περιόδους της ιστορίας σχεδόν όλα τα αρχαία πατριαρχεία. Πράγματι, υπήρχαν τέτοιες εποχές (και ήταν αρκετά μακροχρόνιες), όταν οι Πατριάρχες Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων και Αντιοχείας ήταν ανεξάρτητοι μόνο κατ' όνομα, ενώ στην πραγματικότητα ζούσαν στην Κωνσταντινούπολη υπό την επιμέ
