Η Ιστορία Επαναλαμβάνεται: η ανατροπή του Μητροπολίτη Τυχικού και τα μαθήματα του παρελθόντος
Μετά την καθαίρεση του μητροπολίτη Πάφου Τυχικού από τη Σύνοδο της Κύπρου, έχουν ήδη δημοσιευθεί πολλές αναρτήσεις. Έχει νόημα να εξετάσουμε παρόμοιες περιπτώσεις στην ιστορία, για να κατανοήσουμε το νόημα των γεγονότων.
Στις 22 Μαΐου 2025, η Ιερά Σύνοδος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κύπρου, σε έκτακτη συνεδρίαση, με 10 ψήφους «υπέρ» και 6 «κατά», αποφάσισε την απομάκρυνση του Μητροπολίτη Τυχικού από την Επισκοπική Έδρα Πάφου.
Σύμφωνα με δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης, ο Μητροπολίτης Τυχικός κατηγορήθηκε ότι υπονόμευσε την εξουσία του επικεφαλής της Εκκλησίας της Κύπρου, Αρχιεπισκόπου Γεωργίου, και έτσι παραβίασε την κανονική ενότητα της Εκκλησίας. Αναφέρεται επίσης ότι η υπομονή της ηγεσίας της εκκλησίας τελικά εξαντλήθηκε αφότου ο Τυχικός αρνήθηκε να δεχτεί στην επισκοπή του τα λείψανα του Αποστόλου Παύλου, τα οποία επρόκειτο να μεταφερθούν από έναν Καθολικό καρδινάλιο - μια συμφωνία μεταξύ του αείμνηστου Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β' και του Πάπα Φραγκίσκου.
Πρέπει να σημειωθεί ότι στην ιστορία της Εκκλησίας, η δωρεά ή η προσωρινή μεταφορά ιερών λειψάνων και άλλων κειμηλίων χρησιμοποιούνταν συχνά για την επίλυση διαφόρων ζητημάτων - πολιτικών, στρατιωτικών κ.λπ. Για παράδειγμα, τον 4ο αιώνα, προκειμένου να καθιερωθεί η Κωνσταντινούπολη ως η νέα πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος Β΄ (γιος του Μεγάλου Κωνσταντίνου) άρχισε να μεταφέρει εκεί τα λείψανα των πιο διάσημων αγίων - του Αποστόλου Ανδρέα του Πρωτόκλητου, του Αποστόλου Τιμόθεου, της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Ειρήνης κ.λπ.
Το 1023, ο αυτοκράτορας Ρωμανός Γ΄ Αργύρος έλαβε μέρος των λειψάνων του Αγίου Γεωργίου από τον Αρμένιο ηγεμόνα της Έδεσσας σε αντάλλαγμα για διπλωματική υποστήριξη και νομιμοποίηση της εξουσίας του. Κατά τον Μεσαίωνα στην Ευρώπη, τα λείψανα (συχνά πλαστά) χρησιμοποιούνταν ως νόμισμα για την επίλυση διαφόρων υποθέσεων. Παρόμοια πρακτική παρατηρείται και στη σύγχρονη εποχή. Για παράδειγμα, το 2004, για οικουμενική προσέγγιση με την Κωνσταντινούπολη, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ επέστρεψε τα λείψανα του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, που είχαν κλαπεί από τους Σταυροφόρους το 1204. Και την 1η Ιουλίου 2019, ο Πάπας Φραγκίσκος παρέδωσε ένα τεμάχιο των λειψάνων του Αγίου Πέτρου στον Πατριάρχη Βαρθολομαίο.
Συνεπώς, η άρνηση του Μητροπολίτη Τυχικού να δεχτεί τον Καθολικό καρδινάλιο με τα λείψανα του Αποστόλου Παύλου πιθανότατα οφειλόταν όχι μόνο στην απροθυμία του να προσευχηθεί μαζί του - κάτι που απαγορεύεται από τους κανόνες - αλλά και στην άρνησή του να συμμετάσχει σε ένα σχέδιο τύπου «λειψάνων σε αντάλλαγμα για οικουμενική προσέγγιση».
Είναι κατανοητό ότι για να καθαιρεθεί ένας επίσκοπος, πρέπει να διατυπωθούν και άλλες κατηγορίες. Έτσι, άρχισαν να εμφανίζονται παράπονα ότι ο Μητροπολίτης Τυχικός δεν επέτρεπε γάμους μεταξύ Ορθοδόξων και μη Ορθοδόξων, δεν αναγνώριζε το μη Ορθόδοξο βάπτισμα και αναβάπτιζε όσους προέρχονταν από προτεσταντικά δόγματα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι καμία από αυτές τις κατηγορίες που θα μπορούσαν να αμαυρώσουν την προσωπική του αξιοπρέπεια δεν έχει διατυπωθεί εναντίον του Μητροπολίτη Τυχικού. Δεν έχει κατηγορηθεί για οικονομική κακοποίηση, ούτε για κακές διασυνδέσεις, ούτε για λαγνεία εξουσίας ή οτιδήποτε τέτοιο. Και αυτό είναι ιδιαίτερα ενδεικτικό. Δεν έχει δυσφημιστεί μέσω ψεμάτων ή σκανδάλων, αλλά έχει κατηγορηθεί ευθέως ότι είναι υπερβολικά πιστός στους κανόνες, τους οποίους κανείς δεν έχει ακυρώσει.
Για παράδειγμα, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, μια από τις πιο συνηθισμένες μεθόδους δυσφήμισης κάποιου είναι η χρήση ιερόδουλων που ισχυρίζονται ότι είχαν σαρκική σχέση με ένα άτομο. Παρόμοιες δοκιμασίες έχουν περάσει:
Αιδεσιμότατος Μαρτίνος της Ιερουσαλήμ (4ος αιώνας),
Άγιος Μαρτίνος Ελεήμων, επ. Τουρκικά (4ος αιώνας),
Αιδεσιμότατος Μωυσής Μούριν (4ος αιώνας),
Αιδεσιμότατος Νήφων Κύπρου (4ος–5ος αιώνας),
Αιδεσιμότατος Συμεών ο Στύλος (5ος αιώνας),
Αιδεσιμότατος Ιωάννης ο Βαπτιστής (5ος αιώνας).
Μια άλλη κλασική προσέγγιση είναι η κατηγορία της σπατάλης χρημάτων. Αυτό βιώνεται από:
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (IV–V αιώνες),
Άγιος Νικηφόρος ο Ομολογητής (8ος–9ος αιώνας),
Άγιος Αμβρόσιος του Μιλάνου (4ος αιώνας),
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος (Δ΄ αιώνας).
Σε πιο πρόσφατες εποχές, παρόμοιες κατηγορίες έχουν διατυπωθεί εναντίον:
St. Arseniy Maceevich (†1772),
Αιδ. Paisii Velichkovsky (†1794),
Άγιος Joasaph Belgorodsky (†1754),
Άγιος Τύχων, Πατριάρχης πάσης Ρωσίας (†1925),
Άγιος Λουκάς (Βόινο-Γιασενέτσκι), αρχιεπίσκοπος. Κριμαίας (†1961).
Αυτές οι διώξεις συνήθως υποκινούνται από φιλοδοξίες εξουσίας, την εξάλειψη ακατάλληλων προσώπων ή τον φθόνο. Αλλά επιφανειακά, οι κακές πράξεις πάντα τονίζονται με σκοπό να αμαυρωθεί το όνομα των διωκόμενων.
Ωστόσο, με τον Μητροπολίτη Τυχικό βλέπουμε κάτι καινούργιο
τιμωρείται ακριβώς για την υπερβολικά ζήλο τήρηση των κανόνων, για την ακλόνητη ομολογία της Ορθόδοξης πίστης.
Αυτό είναι πολύ ασυνήθιστο. Για να πειστούμε γι' αυτό, θα δώσουμε μερικά ακόμη παραδείγματα με μια πιο λεπτομερή ανάλυση αυτών των περιπτώσεων.
Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος (περίπου 347–407), Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, ήταν ένας από τους πιο εξέχοντες ιεροκήρυκες και θεολόγους της πρώιμης Εκκλησίας. Γεννημένος στην Αντιόχεια, έλαβε λαμπρή μόρφωση. Στη νεότητά του αφιερώθηκε σε ασκητική ζωή, αργότερα χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και έγινε διάσημος ως εξαιρετικός ιεροκήρυκας. Το 397, μετά τον θάνατο του Αρχιεπισκόπου Νεκταρίου, κλήθηκε στον θρόνο της πρωτεύουσας.
Από τις πρώτες μέρες συμπεριφέρθηκε διαφορετικά από ό,τι ήταν αποδεκτό. Αποκήρυξε την πολυτέλεια, μείωσε τα έξοδα της αυλής του αρχιεπισκόπου και μοίρασε τις οικονομίες στους φτωχούς. Κήρυξε μετάνοια, αποκάλυψε τα ηθικά ελαττώματα τόσο του κλήρου όσο και των λαϊκών. Δεν φοβόταν να πει την αλήθεια ακόμη και στους ισχυρούς της εποχής. Αυτό οδήγησε σε έντονη σύγκρουση με την αυτοκράτειρα Ευδοξία. Επίσης, αντιτάχθηκε στις προσπάθειες του Αλεξανδρινού Πατριάρχη Θεόφιλου να υποτάξει την έδρα της Κωνσταντινούπολης.
Όλα αυτά οδήγησαν στη σύνοδο τον Ιούλιο του 403 στο προάστιο της Χαλκηδόνας - Ρουφινιανή, γνωστή ως «Σύνοδος υπό τη Βελανιδιά». Συγκλήθηκε από τον Θεόφιλο και τους συνεργάτες του. Ο Άγιος Ιωάννης αρνήθηκε να εμφανιστεί, θεωρώντας τη σύνθεσή της μεροληπτική και επιμένοντας σε μια οικουμενική δίκη. Η σύνοδος τον καθαίρεσε και ο αυτοκράτορας Αρκάδιος επιβεβαίωσε την απόφαση. Οι επίσημες κατηγορίες ήταν 29, συμπεριλαμβανομένων:
προσβολή του Επισκόπου Μακάριου Μαγνησίας και βία κατά του υπηρέτη του·
σκληρή μεταχείριση του μοναχού Ιωάννη – διαταγή ξυλοδαρμού και αλυσοδέσιμων δεσμών·
πώληση εκκλησιαστικής περιουσίας, συμπεριλαμβανομένου του μαρμάρου για την εκκλησία της Αγίας Αναστασίας·
προσβολές προς τον κλήρο·
παραβάσεις κατά τις χειροτονίες·
άσεμνη συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων κατηγοριών για ασέλγεια και αλαζονεία.
Μετά την καθαίρεση, σημειώθηκε σεισμός και η αυτοκράτειρα υπέστη αποβολή – αυτό εκλήφθηκε ως σημάδι από τον Θεό και ο Χρυσόστομος επέστρεψε. Αλλά όχι για πολύ. Το 404, η Ευδοξία τοποθέτησε το άγαλμά της δίπλα στην Αγία Σοφία και ο Ιωάννης εκφώνησε κήρυγμα καταδίκης. Ακολούθησε νέα σύνοδος, δεύτερη καθαίρεση και εξορία στην Πιτσούντα, όπου πέθανε το 407.
Ο Άγιος Ιωάννης συκοφαντήθηκε μέσω ψευδών κατηγοριών. Στην περίπτωση του Μητροπολίτη Τυχικού, ωστόσο, δεν υπάρχουν κατηγορίες που να σκιάζουν την ευσέβειά του ή την πιστότητά του στην Εκκλησία.
Άγιος Νικηφόρος ο Ομολογητής
Ο Άγιος Νικηφόρος (περίπου 758–828), Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατά τη δεύτερη εικονομαχική περίοδο υπό τον αυτοκράτορα Λέοντα Ε΄ τον Αρμένιο, ήταν ένας εξέχων θεολόγος και υπερασπιστής της λατρείας των εικόνων. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη από την οικογένεια ενός αυτοκρατορικού αξιωματούχου που είχε υποφέρει κατά την πρώτη εικονομαχική περίοδο, ο Νικηφόρος συμμετείχε στην Έβδομη Οικουμενική Σύνοδο (787), στην οποία αποκαταστάθηκε η λατρεία των εικόνων.
Το 806 εξελέγη πατριάρχης, αν και δεν ήταν μοναχός, γεγονός που προκάλεσε δυσαρέσκεια σε ορισμένους μοναχούς. Το 813 ο Λέων Ε΄ επανέλαβε την εικονομαχία. Ο Νικηφόρος αρνήθηκε κατηγορηματικά να υποταχθεί. Το 815 μια σύνοδος ακύρωσε τις αποφάσεις της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου και καθαίρεσε τον πατριάρχη, ο οποίος εξορίστηκε σε μοναστήρι και πέθανε το 828.
Επισήμως, οι κατηγορίες εναντίον του περιλαμβάνουν:
παράνομη κατοχή του πατριαρχικού θρόνου·
πολιτική αναξιοπιστία·
αντικρατική προπαγάνδα·
σπατάλη εκκλησιαστικών χρημάτων.
Με την πρώτη ματιά, η υπόθεση μοιάζει με αυτή του Μητροπολίτη Τυχικού – και οι δύο διώχθηκαν για την πιστότητά τους στους κανόνες. Υπάρχει όμως μια σημαντική διαφορά: η λατρεία των εικόνων εκείνη την εποχή θεωρούνταν επίσημα αίρεση. Ενώ σήμερα, κανένας από τους κανόνες που τήρησε ο Μητροπολίτης Τυχικός δεν έχει αμφισβητηθεί. Κι όμως, η πιστότητά του σε αυτούς τιμωρείται.
Άγιος Αρσένιος Ματσέεβιτς
Ο Άγιος Αρσένιος γεννήθηκε το 1697 στο Βλαντιμίρ-Βολίνσκι. Σπούδασε στην Ακαδημία Κίεβο-Μοχύλα, έλαβε μοναστικούς όρκους και υπηρέτησε στο Τσερνίγκοφ. Από το 1730 ήταν ιεραπόστολος στη Σιβηρία, επίσκοπος Σιβηρίας και Τομπόλσκ (1741), αργότερα μετατέθηκε στο Ροστόφ.
Το 1763, η Αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ ξεκίνησε μια μεταρρύθμιση - εκκοσμίκευση της εκκλησιαστικής περιουσίας και μείωση του αριθμού των μοναστηριών. Ο Αρσένιος αντιτάχθηκε σθεναρά σε αυτήν και έστειλε διαμαρτυρία στη Σύνοδο, η οποία αντί να την υποστηρίξει, την παρέπεμψε στην Αυτοκράτειρα. Οι κατηγορίες:
προσβάλλοντας προσωπικά την Αυτοκράτειρα·
διαστρεβλωμένη ερμηνεία της Αγίας Γραφής με σκοπό την αντίθεση στην εξουσία·
υποκίνηση σε ταραχές.
Συνελήφθη, αφαιρέθηκε ο βαθμός του και εξορίστηκε στη Μονή Φεραπόντοφ, όπου και πέθανε. Αποκαταστάθηκε το 1918, αγιοποιήθηκε το 2000. Στην περίπτωση του Μητροπολίτη Τυχικού, δεν υπάρχουν πολιτικές κατηγορίες - φέρεται μόνο ότι με τις πράξεις του υπονόμευσε την εξουσία του Αρχιεπισκόπου Γεωργίου, κάτι που αποτελεί εξαιρετικά τυπικό λόγο.
Συμπεράσματα
Η ιστορία της Εκκλησίας γνωρίζει πολλές περιπτώσεις στις οποίες ιδιαίτερα ευσεβείς και ζηλωτές κληρικοί διώχθηκαν από τους ομοίους τους. Παραδόξως, συχνά μολυσμένοι και ανήθικοι ιερείς διατήρησαν τις θέσεις τους, επειδή ήξεραν πώς να υπακούν στην εξουσία και να ευχαριστούν.
Όπως όμως βλέπουμε, η περίπτωση του Μητροπολίτη Τυχικού έχει μια ιδιαιτερότητα που δεν συναντάται σε προηγούμενους διωγμούς κατά των ζηλωτών της ευσέβειας και της καθαρότητας της πίστης. Ακριβώς η ευσέβεια, η πίστη στους κανόνες και η ακλόνητη ομολογία της Ορθόδοξης πίστης του αποδίδονται ως ενοχή. Τον κατηγορούν ότι δήθεν δυσφημεί τον Αρχιεπίσκοπο Γεώργιο και άλλους επισκόπους με αυτή τη συνέπεια. Αποδεικνύεται ότι ο πιστός στην Ορθόδοξη διδασκαλία καταγγέλλει την ίδια την οικουμενική αποστασία - όχι με λόγια, αλλά με το προσωπικό του παράδειγμα. Και γι' αυτό τον τιμωρούν.
Σε αυτή την περίπτωση, είναι επίσης σαφώς ορατή μια προσπάθεια να παρουσιαστεί η ίδια η καθαρότητα της Ορθόδοξης πίστης ως κάτι ξεπερασμένο και επιβλαβές για την «πρόοδο». Η επιστολή του Πατριάρχη Βαρθολομαίου προς την Εκκλησία της Κύπρου περιέχει ακριβώς αυτή τη διατύπωση: οι απόψεις του Μητροπολίτη Τυχικού είναι «αρχαϊκές και εντελώς ξεπερασμένες».
Η απροθυμία να προσευχηθεί κανείς με αιρετικούς ονομάζεται σκοταδισμός. Η διαφωνία για την προσέγγιση με τους Καθολικούς ονομάζεται σχίσμα. Η απόρριψη του φιλελεύθερου κυρίαρχου ρεύματος ονομάζεται υπερηφάνεια.
Αυτός ακριβώς είναι ο λόγος για τον οποίο ο Μητροπολίτης Τυχικός δεν συκοφαντείται – είναι απαραίτητο η ίδια η Ορθοδοξία να φαίνεται αξιόμεμπτη. Και όταν αυτό επιτευχθεί, θα είναι δυνατό να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα.
Τέλος, ας θυμηθούμε μια στιγμή του Ευαγγελίου: όταν ο Χριστός χτυπιέται από έναν υπηρέτη του αρχιερέα, απαντά: «Εάν μίλησα κακώς, δώσε μαρτυρία για το κακό· εάν όμως λέγω καλά, γιατί με χτυπάς;» (Ιωάννης 18:23). Υπάρχουν φιλοδοξίες για εξουσία, η εξάλειψη ακατάλληλων προσώπων ή ο φθόνος. Αλλά επιφανειακά, οι κακές πράξεις πάντα τονίζονται για να αμαυρωθεί το όνομα των διωκόμενων. Ωστόσο, στην περίπτωση του Μητροπολίτη Τυχικού, βλέπουμε κάτι νέο - τιμωρείται ακριβώς για την υπερβολικά ζηλωτή τήρηση των κανόνων, για την σταθερή ομολογία της Ορθόδοξης πίστης.
