Πώς επιλέγουν τον νέο Πάπα της Ρώμης;
Από την προσωπικότητα του νέου ποντίφικα εξαρτώνται πολλά στον σύγχρονο κόσμο. Συμπεριλαμβανομένων και των σχέσεων με τους Ορθόδοξους.
Μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου, όχι μόνο οι Καθολικοί, αλλά και οι Χριστιανοί σε όλο τον κόσμο (περισσότεροι από αυτούς, ακόμη και οι μη θρησκευόμενοι) ανησυχούν για ένα ερώτημα — ποιος θα είναι ο επόμενος Ποντίφικας του Βατικανού; Διότι, ό,τι και να λέει κανείς, το παπικό αξίωμα παραμένει πολύ ισχυρό, όχι μόνο ως θρησκευτικός, αλλά και ως πολιτικός θεσμός. Και από το ποιος θα ηγηθεί της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η πολιτική ατζέντα της σύγχρονης κοινωνίας. Γι' αυτό, αποφασίσαμε τουλάχιστον να προσδιορίσουμε τους ανθρώπους που μπορεί στο μέλλον να καταλάβουν τον παπικό θρόνο. Αλλά πριν προχωρήσουμε στις υποψηφιότητες, ας πούμε μερικά λόγια για το πώς διεξάγονται οι εκλογές του Πάπα. Αυτό θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πόσο πολιτικά μπορεί να είναι τα αποτελέσματα αυτών των εκλογών και να αξιολογήσουμε πιο ρεαλιστικά τις πιθανότητες κάθε υποψηφίου.
Αυτή τη στιγμή στην Καθολική Εκκλησία έχει αρχίσει μια περίοδος που ονομάζεται «sede vacante», που μεταφράζεται από τα Λατινικά ως «κενός θρόνος». Αυτό σημαίνει ότι ο Πάπας Ρώμης — ο επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας — έχει πεθάνει ή έχει παραιτηθεί (κάτι που συμβαίνει πολύ σπάνια· η τελευταία φορά που συνέβη αυτό ήταν το 2013, όταν ο Βενέδικτος XVI παραιτήθηκε εθελοντικά). Από αυτή τη στιγμή, η πλήρης εξουσία μεταφέρεται στο Κολλέγιο των Καρδιναλίων. Ωστόσο, η εξουσία τους είναι πολύ περιορισμένη και η κύρια αποστολή τους είναι να οργανώσουν τις εκλογές του νέου Ποντίφικα.
Το κονκλάβιο (έτσι ονομάζεται η διαδικασία εκλογών — από τα Λατινικά «cum clave», «υπό κλειδί») θα ξεκινήσει 15-20 ημέρες μετά τον θάνατο του Πάπα Φραγκίσκου. Ας θυμίσουμε ότι οι καρδινάλιοι είναι οι ανώτεροι ιεράρχες της Καθολικής Εκκλησίας, μια μορφή «γερουσίας» υπό τον Πάπα, οι οποίοι διορίζονται από τον ίδιο τον Ποντίφικα. Ωστόσο, δεν μπορούν να ψηφίσουν όλοι οι καρδινάλιοι, αλλά μόνο εκείνοι που δεν έχουν συμπληρώσει τα 80 χρόνια κατά τη διάρκεια του κονκλάβιου. Επιπλέον, περιορίζεται και ο αριθμός των καρδιναλίων που μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία — δεν πρέπει να είναι περισσότεροι από 120 άτομα. Φυσικά, δεν ζουν όλοι στη Ρώμη, αλλά συγκεντρώνονται σχεδόν από όλο τον κόσμο: από την Ευρώπη, την Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική και τις ΗΠΑ.
Ο τόπος διεξαγωγής των εκλογών είναι η διάσημη Καπέλα Σιστίνα. Ακριβώς σε αυτό το κτίριο οι καρδινάλιοι κλείνονται (κυριολεκτικά) και απομονώνονται όσο το δυνατόν περισσότερο από τον εξωτερικό κόσμο. Κατά τη διάρκεια του κονκλάβιου, τους απαγορεύεται να χρησιμοποιούν τηλέφωνα, να βγαίνουν έξω, να δίνουν συνεντεύξεις. Θεωρείται ότι με αυτόν τον τρόπο δεν μπορούν να επηρεαστούν από εξωτερικούς παράγοντες.
Πώς διεξάγεται η ψηφοφορία;
Κάθε καρδινάλιος λαμβάνει μια έντυπη ψηφοφορία, στην οποία γράφει το όνομα αυτού που θεωρεί άξιο να γίνει Πάπας. Οι ψήφοι συγκεντρώνονται σε ειδικό δοχείο, μετριούνται από την επιτροπή και καίγονται. Πάπας γίνεται αυτός που συγκεντρώνει τα δύο τρίτα όλων των ψήφων. Αν κανείς δεν συγκεντρώσει τον απαιτούμενο αριθμό ψήφων, από την καπνοδόχο της Καπέλας Σιστίνα βγαίνει μαύρος καπνός. Αν όμως επιτευχθεί συναίνεση — προστίθενται ειδικές ουσίες στον καπνό και γίνεται λευκός.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο εκλεγμένος καρδινάλιος μπορεί να αρνηθεί, κάτι που, όπως καταλαβαίνετε, συμβαίνει πολύ σπάνια. Για παράδειγμα, ήδη μετά το κονκλάβιο, αρνήθηκαν μόνο ο Καρδινάλιος Ούγκο Ροζέ (αρνήθηκε το 1362) και ο καρδινάλιος Ροβέρτος Μπελλαρμίν (αρνήθηκε το 1621). Επίσης, ο καρδινάλιος Τζοβάνι Κολομπό κατά τη διάρκεια του κονκλάβιου του 1978 έδωσε να γίνει κατανοητό ότι θα αρνηθεί την παπική θέση αν εκλεγεί, κάτι που επηρέασε την πορεία της ψηφοφορίας — Πάπας έγινε ο καρδινάλιος Καρόλ Βοϊτίλα.
Έτσι, μετά την εκλογή του Πάπα από το κονκλάβιο, επιλέγει ένα νέο όνομα και ντύνεται με λευκή στολή. Στη συνέχεια, από την κεντρική βεράντα του καθεδρικού ναού του Αγίου Πέτρου, γνωστή ως «Λέσχη (ή βεράντα) της ευλογίας», ο καρδινάλιος-πρωτοδιάκονος ανακοινώνει στους Καθολικούς σε όλο τον κόσμο: «Annuntio vobis gaudium magnum: habemus Papam» («Σας ανακοινώνω μεγάλη χαρά: έχουμε Πάπα»).
Αμέσως μετά την ανακοίνωση, βγαίνει στον μπαλκόνι ο σταυρός, και ακολουθεί για πρώτη φορά στη νέα του θέση ο εκλεγμένος Πάπας, ο οποίος απαγγέλλει την πρώτη του ομιλία Urbi et Orbi («Προς την πόλη (Ρώμη) και τον κόσμο»).
Οι Καθολικοί πιστεύουν ότι στην εκλογή του Πάπα ενεργεί το Άγιο Πνεύμα, καθοδηγώντας τον νου και την καρδιά των καρδιναλίων. Αλλά στην πράξη, η ίδια η διαδικασία του κονκλάβιου είναι μάλλον μια πολιτική, ή ακόμη και γεωπολιτική εκδήλωση.
Μερικές φορές απαιτούνται πολλοί γύροι ψηφοφορίας για την εκλογή του Ποντίφικα. Το πιο μακρύ κονκλάβιο στην ιστορία διήρκεσε δύο χρόνια και 9 μήνες (1268-1271) στη Βίτερμπο, Ιταλία. Τότε οι διαφωνίες μεταξύ των καρδιναλίων, ιδιαίτερα μεταξύ των γαλλικών και ιταλικών φατριών, οδήγησαν σε αδιέξοδο, μέχρι που οι αρχές άρχισαν κυριολεκτικά να αφαιρούν τη στέγη από το σπίτι όπου βρίσκονταν οι καρδινάλιοι, για να επιταχύνουν τη διαδικασία. Από τότε προέκυψε η παράδοση να κλείνουν το κονκλάβιο. Αλλά, ακόμη και μετά από αυτό, υπήρξαν περιπτώσεις όπου δεν μπορούσαν να εκλέξουν Πάπα για χρόνια — λόγω διαφωνιών μεταξύ των καρδιναλίων.
Διότι σχεδόν πάντα οι καρδινάλιοι χωρίζονται σε διάφορες «τάσεις»: κάποιοι εκπροσωπούν την πιο συντηρητική πτέρυγα, άλλοι — την πιο μεταρρυθμιστική. Ποιος θα είναι λοιπόν ο επόμενος Πάπας;
Μεταρρυθμιστής, αλλά όχι ριζοσπαστικός
Καταρχάς, κάθε καρδινάλιος θα ψηφίσει για αυτόν που, όπως πιστεύει, μοιράζεται τις απόψεις του για την αποστολή της Εκκλησίας. Υπό αυτή την έννοια, δεν μπορεί να υπάρξει μια κατάσταση όπου ένας υποστηρικτής «δυτικών» ιδεών σε ηθικά ζητήματα (ΛΟΑΤΚΙ, άμβλωση, ευθανασία κ.λπ.) ψηφίζει έναν καρδινάλιο που εκπροσωπεί την παραδοσιακή και συντηρητική πτέρυγα.
Επίσης, οι περισσότεροι καρδινάλιοι είναι βέβαιοι ότι ο νέος Πάπας θα πρέπει να συνεχίσει την πολιτική τουλάχιστον των τριών τελευταίων Παπών: να είναι κοινωνικά προσανατολισμένος, να δείχνει πίστη στους μετανάστες και να μην λαμβάνει πολύ ριζοσπαστικές αποφάσεις σε θέματα δόγματος. Ακόμα και ο Πάπας Φραγκίσκος, παρά τις μάλλον σκανδαλώδεις αποφάσεις του σχετικά με την «ευλογία» των ΛΟΑΤ ζευγαριών, δεν διακινδύνευσε να αλλάξει τη διδασκαλία της Εκκλησίας σε αυτό το θέμα. Το ίδιο αναμένεται και από τον νέο Πάπα. Ωστόσο, αν λάβουμε υπόψη το γεγονός ότι η Καθολική Εκκλησία έχει «προοδεύσει» αρκετά σε ηθικά ζητήματα τα τελευταία 40 χρόνια (τη δεκαετία του '90, ήταν αδύνατο καν να σκεφτεί κανείς λειτουργίες για τους ομοφυλόφιλους), τότε μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι καρδινάλιοι θα συνεχίσουν να ακολουθούν αυτήν την τάση και θα εκλέξουν έναν μετριοπαθή μεταρρυθμιστή.
Προσωπικές διασυνδέσεις και εμπιστοσύνη
Είναι αρκετά σαφές ότι πολύ συχνά οι άνθρωποι ψηφίζουν απλώς ένα άτομο που θεωρούν φίλο τους. Κάθε καρδινάλιος θέλει ο νέος Πάπας όχι μόνο να μοιράζεται τις απόψεις του για τη ζωή, αλλά και να είναι κοντά του και να ακούει τις συμβουλές του.
Δεν θα είναι επίσης μικρής σημασίας η ικανότητα του νέου Πάπα να ενώσει τη Δύση και την Ανατολή, τον κλήρο και τους λαϊκούς, την πολιτική και τη θρησκεία (κάτι που είναι εξαιρετικά σημαντικό για το Βατικανό).
Γι' αυτό θα ψηφίσουν έναν «διπλωμάτη», ένα άτομο γνωστό για τις απόψεις του και ικανό για συμβιβασμούς. Ιδανικά, ο επόμενος ποντίφικας θα πρέπει να έχει εμπειρία τόσο στη Ρωμαϊκή Κούρια (σε διοικητική θέση στο Βατικανό) όσο και ως επίσκοπος της επαρχίας. Σε αυτήν την περίπτωση, οι καρδινάλιοι θα γνωρίζουν σχεδόν ακριβώς τι να περιμένουν από αυτόν. Επιπλέον, στην ιστορία του Ρωμαϊκού Κοινοτικού Συμβουλίου έχει συμβεί πολύ συχνά οι πιο προφανείς υποψήφιοι να μην λάβουν τον απαραίτητο αριθμό ψήφων απλώς και μόνο επειδή δεν ενέπνεαν εμπιστοσύνη στους συναδέλφους τους.
Περιφερειακότητα
Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι, κατά την αντίληψη των Καθολικών, ο Πάπας είναι παγκόσμιος ηγέτης και καρδινάλιοι από διαφορετικές περιοχές αξιολογούν πόσο κατανοητός θα είναι ένας υποψήφιος στο ποίμνιο στις χώρες τους.
Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί καρδινάλιοι δεν θα θέλουν έναν ποντίφικα που κλείνει τα μάτια στη σεξουαλική κακοποίηση στο Ρωσικό Κογκρέσο ή δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει την υποστήριξη των ιθυνόντων (κυρίως των πολιτικών των ΗΠΑ).
Οι καρδινάλιοι από χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία (Αφρική και Ασία) δεν θα υποστηρίξουν έναν Πάπα του οποίου η θέση δεν φαίνεται ισχυρή από ισλαμική άποψη. Θέλουν έναν ποντίφικα που μπορεί να ξεκινήσει διάλογο με τον ισλαμικό κόσμο, αλλά και έναν που θα προστατεύει τους Καθολικούς από τις μουσουλμανικές πιέσεις.
Στη Λατινική Αμερική, ο κύριος φόβος δεν είναι το Ισλάμ, αλλά οι Προτεσταντικές εκκλησίες και η απλώς απίστευτη αύξηση των Πεντηκοστιανών αιρέσεων, στις οποίες οι Καθολικοί καταφεύγουν μαζικά. Γι' αυτό ο νέος ποντίφικας, όπως αναμένουν οι Λατίνοι Καθολικοί, πρέπει να βρει έναν τρόπο να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση και να ενισχύσει την εξουσία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Επιπλέον, πρέπει να καταλάβει τι να κάνει με τα ναρκωτικά, τη φτώχεια και τις συνεχείς συγκρούσεις.
Οι Ευρωπαίοι καρδινάλιοι πιθανότατα θα στραφούν σε έναν υποψήφιο που θα συνεχίσει να υποστηρίζει την ΛΟΑΤΚΙ+ και την περιβαλλοντική ατζέντα και που θα είναι σε θέση να ενισχύσει τον διάλογο με τους Ορθόδοξους, τους Προτεστάντες και τους Εβραίους. Επιπλέον, θα πρέπει να «επανεξετάσει» τον ρόλο των γυναικών στο Ρωσικό Συμβούλιο.
Πορτρέτο του πιο πιθανού υποψηφίου
Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, καθώς και πολυάριθμα ιστορικά παραδείγματα, μπορούμε να σκιαγραφήσουμε ένα πρόχειρο πορτρέτο του πιθανότερου υποψηφίου για τον παπικό θρόνο.
1. Ηλικία: 63–73. Η μέση ηλικία των πάπων κατά την εκλογή τους τον 20ό αιώνα ήταν 65 έτη. Μόνο ο Βενέδικτος ΙΣΤ΄ ήταν -- γηραιότερος (78). Αλλά οι καρδινάλιοι είναι απίθανο να επαναλάβουν ένα τέτοιο «πείραμα».
2. Γλώσσες. Ο Πάπας πρέπει να μιλάει ιταλικά (τη γλώσσα εργασίας της Κουρίας), αγγλικά και, ει δυνατόν, ισπανικά.
3. Πίστη. Ο νέος ποντίφικας θα πρέπει να είναι λίγο παραδοσιακός (ειδικά σε θέματα δομής της Εκκλησίας), αλλά και λίγο φιλελεύθερος (πιστός στην ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα και στις γυναίκες στην Εκκλησία του Ρωσικού Κόσμου). Ο «ισχυρός» οικουμενισμός είναι απαραίτητος.
4. Προσωπικότητα και στυλ διοίκησης. Ο Φραγκίσκος έθεσε την «τάση» για έναν συνοδικό τρόπο διακυβέρνησης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας (έκανε τα πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση). Και δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι καρδινάλιοι θέλουν να επεκτείνουν περαιτέρω τις εξουσίες των τοπικών επισκόπων και των επισκοπικών συνεδρίων από διαφορετικές χώρες.
5. Εργασιακή εμπειρία. Όπως έχουμε ήδη γράψει παραπάνω, ο νέος Πάπας χρειάζεται έναν συνδυασμό εμπειρίας σε επισκοπική και κουριακή εργασία. Επιπλέον, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, από τους εννέα πάπες του 20ού αιώνα, μόνο ένας δεν είχε εμπειρία στη διαχείριση μιας επισκοπής και τρεις δεν εργάστηκαν στην κουρία.
Ποιος εμπίπτει σε όλα αυτά τα σημεία; Ποιος από τους καρδινάλιους μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο πιο ρεαλιστικός υποψήφιος για τη θέση του Πάπα; Θα απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα στο επόμενο άρθρο.
