«Θαυμαστά τα έργα Σου, Κύριε»: ανάλυση του 103ου ψαλμού στον εσπερινό

Στο προηγούμενο άρθρο εξετάσαμε την προέλευση της ακολουθίας του εσπερινού, το γενικό της νόημα και τη δομή της. Τώρα ήρθε η ώρα να σταθούμε σε ορισμένες στιγμές της, η κατανόηση των οποίων θα βοηθήσει να δούμε την εσπερινή ακολουθία ως μια ολοκληρωμένη δοξολογία, ευχαριστία για την ημέρα που πέρασε, την αρχή ενός νέου εκκλησιαστικού χρόνου και την προσδοκία της έλευσης του Σωτήρα.

«Ευλογητός ει Κύριε»: ύμνος στη δημιουργία (Ψαλμός 103)

Ο εσπερινός πάντα ξεκινά με τον Ψαλμό 103, ο οποίος ονομάζεται «προκαταρκτικός», επειδή με αυτόν ανοίγει μια νέα λειτουργική ημέρα. Ολόκληρος ο ψαλμός είναι διαποτισμένος με την εξύμνηση του πόσο θαυμαστά είναι τα έργα του κόσμου και την έκπληξη για το πώς η Σοφία του Δημιουργού εκδηλώνεται στη δημιουργημένη από Αυτόν φύση.

Στη σύγχρονη πρακτική, κατά την αγρυπνία, ο ψαλμός ψάλλεται από τη χορωδία σε συντομευμένη μορφή με επαναλήψεις «Ευλογητός ει Κύριε», «Θαυμαστά τα έργα Σου, Κύριε», «Δόξα Σοι, Κύριε, ο ποιήσας τα πάντα», ενώ εκτός αγρυπνίας διαβάζεται από τον αναγνώστη.

Αν και σύμφωνα με τον Κανονισμό πρέπει να διαβάζεται από τον προεστώτα (αντίστοιχα κατά την οικιακή προσευχή από τον αρχηγό της οικογένειας), λόγω της ιδιαίτερης επισημότητας.

Δεν θα παραθέσουμε ολόκληρο τον ψαλμό εδώ, αλλά θα δώσουμε προσοχή σε ορισμένα δύσκολα σημεία για κατανόηση. Στους πρώτους στίχους ακούγεται η δοξολογία προς τον Δημιουργό, ο Οποίος ντύνεται με φως, όπως με ρούχο, και εκτείνει τον ουρανό, όπως σκηνή. Αναφέρεται στον διαχωρισμό των υδάτων, την κίνηση των νεφών, των ανέμων, τον κύκλο του νερού στη φύση και το πώς ο Κύριος οργανώνει τον ορατό κόσμο και την τάξη του.

Ο ψαλμός μοιάζει να περνά μέσα από τις ημέρες της δημιουργίας, υμνώντας την εμφάνιση του φωτός, του ουρανού, της γης και των στοιχείων, μέσω των οποίων αποκαλύπτεται η σοφία και το μεγαλείο του Θεού.

«Δύσκολα» σημεία: ποιος είναι ο «όναγρος» και ο «ερωδιός»; 

Στον 6ο στίχο υπάρχει ανακρίβεια στη μετάφραση: «στα βουνά θα σταθούν τα νερά» – εδώ εννοείται όχι «βουνά», αλλά «ύψη» (δηλαδή ψηλά, στα ύψη των ουρανών), στα σύννεφα, συγκεντρώνεται το νερό.

Η ίδια ανακρίβεια συναντάται και στον 8ο στίχο: «Ανεβαίνουν τα βουνά και κατεβαίνουν οι πεδιάδες…» – δηλαδή, τα νερά ανεβαίνουν στα ύψη (εξατμίζονται) και κατεβαίνουν στις πεδιάδες (κοιλάδες) – στο μέρος που Εσύ όρισες για αυτά.

Και στη συνέχεια γίνεται ξανά λόγος για το νερό, μέσω του οποίου ο Κύριος υποστηρίζει τη ζωή στη γη – έθεσε όρια για αυτό, πότισε τη γη και τα ζωντανά πλάσματα – τα ζώα και τα πουλιά. Στον 11ο στίχο αναφέρονται οι «όναγροι» (είδος περσικών αλόγων, που μοιάζουν με άγριους όνους), οι οποίοι «σβήνουν τη δίψα τους».

Στη συνέχεια, μπροστά μας συνεχίζει να αποκαλύπτεται η εικόνα του δημιουργημένου κόσμου, γεμάτη αρμονία και ευγνώμονη κίνηση ζωής.

Στις ίδιες πηγές, που ρέουν ανάμεσα στα βουνά, συγκεντρώνονται τα ουράνια πουλιά – αναπαύονται, τραγουδούν ανάμεσα στις πέτρες και τους βράχους. Από τα ύψη ο Θεός ποτίζει τα βουνά και τη γη, γεννώντας χορτάρι για τα ζώα και σιτηρά για τους ανθρώπους. Όλα αναπνέουν αφθονία: το κρασί ευφραίνει την καρδιά, το έλαιο αγιάζει το πρόσωπο, και το ψωμί ενισχύει τον άνθρωπο.

Μεγαλώνουν τα δέντρα των πεδίων και οι μεγαλοπρεπείς κέδροι του Λιβάνου, φυτεμένοι από τον Δημιουργό, στα κλαδιά των οποίων βρίσκουν καταφύγιο τα πουλιά. Στον 17ο στίχο αναφέρεται το «κατοικία του ερωδιού» – εδώ και πάλι πρόβλημα μετάφρασης της ελληνικής λέξης, που σημαίνει πελαργός, δηλαδή η κατοικία του πελαργού (φωλιά) «ηγείται αυτών» (δηλαδή βρίσκεται πάνω από άλλες φωλιές).

Στη συνέχεια παρουσιάζεται ξανά μια ευρεία, ήρεμη εικόνα του σύμπαντος, όπου όλα καταλαμβάνουν τη θέση τους. Τα ψηλά βουνά – καταφύγιο για τα ελάφια; στις σχισμές των βράχων βρίσκουν καταφύγιο οι λαγοί. Η δημιουργημένη από τον Θεό σελήνη σημειώνει τις εποχές, και ο ήλιος γνωρίζει την ώρα της δύσης του. Με την έλευση της νύχτας όλα γύρω μεταμορφώνονται: από τα σκοτεινά δάση βγαίνουν τα αρπακτικά, τα λιοντάρια βρυχώνται, λαμβάνοντας από τον Θεό τη λεία τους. Και στη συνέχεια ανατέλλει ξανά ο ήλιος – τα ζώα επιστρέφουν στις φωλιές τους, και ο άνθρωπος βγαίνει να εργαστεί μέχρι το βράδυ.

Όλα είναι διαποτισμένα με τάξη και μέτρο, όλα είναι γεμάτα από τη σοφία του Δημιουργού.

Ο δράκος που παίζει στη θάλασσα 

Στον 26ο στίχο υπάρχει ξανά δυσκολία κατανόησης «Εκεί πλέουν τα πλοία. Ο δράκος αυτός, που δημιούργησες για να παίζει». Ο δράκος, ή λεβιάθαν (στα ελληνικά δράκων), – είναι πιθανότατα ένα από τα τεράστια θαλάσσια ζώα. Και η μετάφραση του σλαβικού ρήματος «ρουγώ» – «γελώ», «διασκεδάζω».

Αντίστοιχα, η σκέψη είναι ότι το θαλάσσιο τέρας είναι τόσο δυνατό, που σαν να διασκεδάζει με την