Φωνή χωρίς άμβωνα: χρειάζεται η Εκκλησία το κήρυγμα των λαϊκών;

```html

Από τον άμβωνα παραδοσιακά ακούγεται ο λόγος του ποιμένα, αλλά μπορεί ένας λαϊκός να έχει το δικαίωμα για λειτουργικό κήρυγμα; Ορισμένοι ερευνητές το απορρίπτουν κατηγορηματικά, επικαλούμενοι τον 64ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου (τέλη 7ου αι.) και τις μεταγενέστερες ερμηνείες του εν λόγω κανόνα. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες απόψεις.

Κανόνες και ιστορία του κηρύγματος των λαϊκών

Ο πρωταρχικός προσανατολισμός σε κάθε ζήτημα παραμένει για εμάς η Αγία Γραφή. Στο βιβλίο των Πράξεων βλέπουμε ότι από τις πρώτες ημέρες ύπαρξης της Εκκλησίας το Άγιο Πνεύμα έδινε διάφορα χαρίσματα.

Μαζί με τέτοια, όπως η προφητεία ή η ομιλία σε γλώσσες, υπήρχε και η διδασκαλία. Και αυτή δεν διδασκόταν μόνο στους αποστόλους: να διδάσκουν την κοινότητα με λόγο μπορούσαν και οι λαϊκοί.

Αργότερα, στο 8ο κεφάλαιο, αναφέρεται ότι από την αρχή του διωγμού, που ακολούθησε τον θάνατο του πρωτομάρτυρα Στεφάνου, «οι διασκορπισμένοι διέρχονταν και ευαγγελίζονταν τον λόγο» (Πράξ. 8:4). Αυτό επίσης υποδεικνύει ότι το κήρυγμα του Ευαγγελίου αρχικά δεν περιοριζόταν μόνο στον κύκλο των αποστόλων και των πλησιέστερων μαθητών τους.

Η βιβλική σκέψη για το δικαίωμα των λαϊκών στο λειτουργικό κήρυγμα μπορεί να φανεί και στα λόγια του αποστόλου Πέτρου για την καθολική «βασιλική ιεροσύνη» των χριστιανών. «Εσείς είστε γένος εκλεκτό, βασιλική ιεροσύνη, έθνος άγιο, λαός που αποκτήθηκε για να αναγγείλετε τις αρετές του Καλούντος σας από το σκοτάδι στο θαυμαστό Του φως» (1Πέτ. 2:9).

Η κλήση να αναγγείλουμε τον Λόγο του Θεού, όπως βλέπουμε, δεν περιορίζεται στη χειροτονία.

Οι λαϊκοί, όντας μέρος της «βασιλικής ιεροσύνης», δεν στερούνται του πνευματικού δικαιώματος να κηρύττουν. Έτσι ήταν και στους πρώτους αιώνες της πρώιμης Εκκλησίας.

Δεν είναι μυστικό ότι υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της χριστιανικής λατρείας και της συναγωγικής. Οι ίδιοι οι απόστολοι για κάποιο διάστημα επισκέπτονταν τον Ιεροσολυμίτικο ναό, και πολλές μορφές και αρχές της δημόσιας λατρείας της πρώιμης Εκκλησίας είχαν δανειστεί από τις ιουδαϊκές συναθροίσεις.

Σε αυτές τις συναθροίσεις κάθε ενήλικος άνδρας είχε τη δυνατότητα να διαβάσει τη Γραφή και να εξηγήσει το νόημά της στους ακροατές. Ο ίδιος ο Χριστός κατά τη διάρκεια της επίγειας ζωής Του έτσι ενεργούσε. Ο ευαγγελιστής Λουκάς αφηγείται για μία από αυτές τις περιπτώσεις, που συνέβη στη συναγωγή της Ναζαρέτ (Λκ. 4:16–21).

Στις «Αποστολικές Διαταγές» αυτή η ιδιαιτερότητα των χριστιανικών λειτουργιών αντικατοπτρίζεται στην εξής εντολή: «Ο δάσκαλος, έστω και από τον λαό, αν είναι επιδέξιος στον λόγο του Θεού και καθαρός στη συμπεριφορά, ας διδάσκει· διότι «όλοι θα διδαχθούν από τον Θεό»» (βιβλ. VIII, 32).

Στον γνωστό εκκλησιαστικό ιστορικό Ευσέβιο συναντάμε την ιστορία της διαμαρτυρίας του επισκόπου Δημητρίου Αλεξανδρείας κατά του γεγονότος ότι ο Ωριγένης κήρυττε στον ναό κατόπιν αιτήματος των παλαιστινίων επισκόπων - Αλεξάνδρου Ιεροσολύμων και Θεοκτίστου Καισαρείας. Στην απαντητική επιστολή τους εξηγούσαν την πρόσκλησή τους έτσι: «Προσθέτεις ακόμη στην επιστολή σου ότι ποτέ δεν ακούστηκε, ούτε και τώρα είναι συνήθεια, να κηρύττουν οι λαϊκοί (λαϊκοί) παρουσία επισκόπων: δεν καταλαβαίνουμε πώς μπορείς να λες τόσο φανερά ψέματα; Οι άγιοι επίσκοποι, μόλις έβρισκαν ανθρώπους ικανούς να ωφελήσουν τους αδελφούς, τους προσκαλούσαν να κηρύξουν στον λαό…» (Ευσέβιος. Εκκλησιαστική Ιστορία, VI, 19.)

Δυστυχώς, η ιστορία γνωρίζει και προβλήματα που προέκυψαν από τέτοιο κήρυγμα: συνέβαινε ότι άνθρωποι, έχοντας το ταλέντο του λόγου, αλλά χωρίς σταθερή θεολογική βάση, παρασύρονταν τους ακροατές σε πλάνες.

Προστατεύοντας την Εκκλησία από αιρέσεις και ψευδοδιδασκαλίες, οι σύνοδοι άρχισαν να απαγορεύουν στους λαϊκούς να κηρύττουν από τον άμβωνα.

Έτσι εμφανίστηκε ο γνωστός 64ος κανόνας της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου: «Δεν πρέπει ο λαϊκός να εκφωνεί λόγο ή να διδάσκει δημόσια και έτσι να αναλαμβάνει το διδακτικό αξίωμα, αλλά (πρέπει) να υπακούει στην παραδοθείσα από τον Κύριο τάξη, να ανοίγει το αυτί του προς αυτούς που έλαβαν τη χάρη του διδακτικού λόγου και από αυτούς να διδάσκεται το θείο».

Οι κληρικοί, φυσικά, επίσης σε όλες τις εποχές μπορούσαν να επιτρέπουν ανακρίβειες, να παρασύρονται σε φλυαρίες ή ψευδείς ιδέες, αλλά στους λαϊκούς, που δεν είχαν ειδική θεολογική εκπαίδευση, ο κίνδυνος αυτού ήταν ακόμη μεγαλύτερος. Γι' αυτό η προσοχή της Εκκλησίας σε αυτό το ζήτημα φαινόταν απολύτως δικαιολογημένη.

Αρχή της χρησιμότητας και σύγχρονη εποχή

Ωστόσο, στην Εκκλησία πάντα ισχύει η αρχή της λογικής εφαρμογής των κανόνων. Όπως έγραψε ο εξέχων επιστήμονας του 19ου αιώνα Β. Β. Μπολότοφ: «Κανονικό είναι αυτό που είναι χρήσιμο για την Εκκλησία». Επομένως, αν κάτι φέρνει πραγματική ωφέλεια, οι απαγορεύσεις μπορούσαν να μετριαστούν. Κατά τη διάρκεια των αιώνων βλέπουμε παραδείγματα, όπου με την ευλογία του αρχιερέα μορφωμένοι λαϊκοί εκφωνούσαν κηρύγματα, βοηθώντας να διατηρηθεί η πίστη σε δύσκολες ιστορικές περιόδους. Έτσι, τον 16ο–17ο αιώνα στις δυτικές περιοχές της Ουκρανίας, που βρίσκονταν υπό την πίεση της έ