Τυπικόν ως διαπασών της εκκλησιαστικής ζωής: κανονισμός για τη νηστεία
Το Τυπικόν είναι αυστηρό, λεπτομερές και ελάχιστα μοιάζει με τις αντιλήψεις που συχνά επικρατούν στο σύγχρονο εκκλησιαστικό περιβάλλον. Фото: СПЖ
Πολλοί θεωρούν ότι πρέπει να νηστεύουν αυστηρά «κατά τον κανονισμό». Τι πραγματικά ορίζει το Τυπικό για τη νηστεία και πώς αυτό σχετίζεται με τη ζωή μας στην εκκλησία;
```html
Η νηστεία είναι ένα από τα πιο συζητημένα θέματα της εκκλησιαστικής ζωής. Συχνά μπορεί κανείς να ακούσει για την αμετάβλητη φύση των κανόνων, για την ανάγκη να νηστεύει κανείς «όπως πρέπει», καθώς και το τυπικό σύνολο δηλώσεων: «Η Εκκλησία καθόρισε», «ο κανονισμός προβλέπει» και ούτω καθεξής.
Αλλά το πρόβλημα εδώ παραμένει το ίδιο: λίγοι γνωρίζουν πώς πραγματικά «πρέπει σύμφωνα με τον κανονισμό».
Οι περισσότεροι άνθρωποι προσανατολίζονται στις συνήθειες, τις τοπικές παραδόσεις, τα λόγια του «δικού τους πατέρα» και φυλλάδια αμφίβολης προέλευσης, που δεν έχουν καμία σχέση με το Τυπικόν.
Οι κανόνες για τη νηστεία διαμορφώθηκαν επί αιώνες. Σε διάφορες περιοχές και μοναστήρια αυτή η διαδικασία εξελισσόταν αρκετά αυτόνομα. Όπως ήδη αναφέρθηκε στο προηγούμενο άρθρο, στην Εκκλησία μας καθιερώθηκε ο κανονισμός ενός συγκεκριμένου μοναστηριού - της Λαύρας του Οσίου Σάββα του Ηγιασμένου. Το κλίμα του, η βλάστηση, η διαθεσιμότητα προϊόντων και ο τρόπος ζωής των αδελφών - όλα αυτά επηρέαζαν άμεσα τις νηστίσιμες διατάξεις. Για παράδειγμα, τα θαλασσινά συχνά επιτρέπονταν από τον κανονισμό σε εκείνη την περιοχή, επειδή αποτελούσαν απλή και θρεπτική τροφή. Θα διατηρήσει αυτός ο κανόνας το νόημά του εκεί όπου το ψάρι είναι ακριβό έδεσμα; Προφανώς, όχι.
Πώς ήταν η νηστεία πριν από την εμφάνιση των Κανονισμών;
Αρχικά, η νηστεία δεν σήμαινε περιορισμό σε ορισμένα είδη τροφής, αλλά πλήρη αποχή από το φαγητό. Κατά συνέπεια, η αυστηρότητα της νηστείας μετριόταν από τη διάρκειά της: μπορεί να μην υπήρχε κατανάλωση τροφής μέχρι το μεσημέρι, μέχρι τις τρεις το απόγευμα ή μέχρι το βράδυ.
Στα έργα των αγίων πατέρων συναντάμε ακριβώς αυτή την κατανόηση: «Μην νομίζουμε ότι η αποχή από το φαγητό μέχρι το βράδυ είναι αρκετή για τη σωτηρία μας... ποια είναι η ωφέλεια από τη νηστεία, πες μου, αν δεν τρως όλη μέρα, αλλά παραδίδεσαι όλη μέρα σε παιχνίδια, αστεία, ακόμη και σε όρκους και κακολογία» (άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος).
Έτσι, αρχικά οι νηστείες διέφεραν μόνο ως προς τη διάρκεια και ήταν τριών τύπων:
- Νηστείες την Τετάρτη και την Παρασκευή διαρκούσαν μέχρι την 9η ώρα (κατά την ώρα μας μέχρι τις 15:00).
- Αποχή από το φαγητό στη Μεγάλη Σαρακοστή τελείωνε με την έλευση του βραδιού (περίπου στις 18:00).
- Αυστηρή νηστεία, όταν ολόκληρη η ημέρα περνούσε χωρίς φαγητό. Έτσι πρέπει να νηστεύει κανείς τη Μεγάλη Παρασκευή.
Αργότερα, οι μορφές νηστείας άρχισαν να επεκτείνονται. Αρχικά εμφανίστηκε η αποχή από το κρέας, στη συνέχεια από τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αυγά. Μέχρι τον 5ο αιώνα διαμορφώθηκε πλήρως η πρακτική του περιορισμού όχι μόνο στο χρόνο, αλλά και στο είδος της τροφής κατά τη νηστεία. Σταδιακά, στην πρακτική εισήχθησαν τέτοια είδη αποχής, όπως η ωμοφαγία και η ξηροφαγία. Έτσι, τα κύρια συστατικά της νηστείας έγιναν ο χρόνος, η ποσότητα και το είδος της τροφής. Αυτό το σύστημα αποτέλεσε τη βάση των σημερινών διατάξεων του Τυπικού.
Τι πραγματικά λέει το Τυπικό για τη νηστεία;
Ας ξεκινήσουμε με το ότι προβλέπει όχι περισσότερα από δύο γεύματα την ημέρα καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Αν προβλέπεται μόνο ένα γεύμα, τότε αυτό πραγματοποιείται στην 9η ώρα (περίπου στις 15:00) ή μετά τον εσπερινό.
Ταυτόχρονα, μπορούμε να διακρίνουμε διάφορους βαθμούς νηστείας, σύμφωνα με το Τυπικό:
- Επιτρέπεται «σε όλα» - απουσία περιορισμών (εκτός από το κρέας για τους μοναχούς).
- Επιτρέπεται το ψάρι, το λάδι (φυτικό έλαιο) και το κρασί.
- Επιτρέπεται το μαγειρεμένο φαγητό με λάδι και κρασί.
- Επιτρέπεται το ζεστό φαγητό χωρίς λάδι.
- Ξηροφαγία. Επιτρέπεται «ψωμί και νερό και παρόμοια», δηλαδή ωμά, αποξηραμένα ή μουσκεμένα λαχανικά και φρούτα.
- Πλήρης αποχή από το φαγητό και το ποτό - αυτό που στο Τυπικό ονομάζεται ουσιαστικά «νηστεία».
Παρεμπιπτόντως, το κρασί στην βυζαντινή παράδοση καταναλωνόταν παντού, αραιωνόταν με ζεστό νερό και δεν περιείχε πολύ αλκοόλ. Γι' αυτό ο κανονισμός το επιτρέπει συχνά, αλλά καθορίζει το μέτρο.
Η γενική τάξη των γευμάτων περιγράφεται στο 35ο κεφάλαιο του Τυπικού. Οι Τετάρτες και οι Παρασκευές (και στα μοναστήρια - και οι Δευτέρες) καθ' όλη τη διάρκεια του έτους εξομοιώνονται με τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής - προβλέπεται μία φορά την ημέρα ξηροφαγία. Οι εορτές μπορούν να χαλαρώσουν τη νηστεία.
Ως παράδειγμα, ας αναφέρουμε το πρότυπο τήρησης της μη αυστηρής νηστείας των Αποστόλων σύμφωνα με το Τυπικό. Κατανάλωση τροφής - μία φορά την ημέρα (περίπου στις 15:00). Τις συνηθισμένες ημέρες - μαγειρεμένο φαγητό χωρίς λάδι. Τη Δευτέρα, την Τετάρτη και την Παρασκευή - ξηροφαγία. Το Σάββατο και την Κυριακή επιτρέπεται το ψάρι και δύο γεύματα. Φυσικά, οι απαιτήσεις για τις υπόλοιπες πολυήμερες νηστείες είναι πολύ πιο αυστηρές.
Είναι ενδιαφέρον, άραγε αυτά τα κανόνες εννοούν αυτοί που μιλούν για νηστεία «σύμφωνα με τον κανονισμό της Εκκλησίας»;
Ποια είναι τα συμπεράσματα;
Είδαμε πώς η νηστεία άλλαξε με την πάροδο των αιώνων - από την πλήρη αποχή από το φαγητό μέχρι τις σύνθετες διατάξεις. Το Τυπικό είναι αυστηρό, λεπτομερές και ελάχιστα μοιάζει με τις αντιλήψεις που συχνά επικρατούν στο σύγχρονο εκκλησιαστικό περιβάλλον.
Αλλά παραμένει το κύριο ερώτημα: πώς μπορεί να συ
