Ο ΟΗΕ εγκαλεί την Ουκρανία για δίωξη του κλήρου, των κοινοτήτων και των δημοσιογράφων της UOC
Επτά ειδικοί έστειλαν επιστολή στις αρχές με αίτημα να σταματήσουν οι διώξεις του κλήρου και των πιστών. Οι ουκρανικές αρχές είναι υποχρεωμένες να απαντήσουν στην επιστολή εντός 60 ημερών.
Επτά ειδικοί εισηγητές ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα έστειλαν επίσημη επιστολή στην ουκρανική κυβέρνηση με κατηγορίες για συστηματικές παραβιάσεις των θρησκευτικών ελευθεριών σε σχέση με την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Στο 15σέλιδο έγγραφο, με ημερομηνία 14 Μαΐου 2025, ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ εκφράζουν "σοβαρές ανησυχίες" σχετικά με την υποτιθέμενη δίωξη του κλήρου, των πιστών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς και των δημοσιογράφων και των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που τους υπερασπίζονται.
Κύριες κατηγορίες
Οι εισηγητές υποστηρίζουν ότι οι ουκρανικές αρχές διεξάγουν «συστηματική εκστρατεία αποδόμησης» της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που περιλαμβάνει:
Αναγκαστικά κλεισίματα ενοριών. Κατά τη γνώμη των εισηγητών, ο νόμος της 20ης Αυγούστου 2024 «Περί προστασίας της συνταγματικής τάξης στον τομέα της δραστηριότητας των θρησκευτικών οργανώσεων» υποτίθεται ότι δημιούργησε νομική βάση για τη διάλυση χιλιάδων ενοριών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας λόγω των κανονικών τους δεσμών με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, η νομοθεσία ταξινομεί τους κανονικούς ή ιστορικούς δεσμούς με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ως απειλή για την εθνική ασφάλεια. Στις ενορίες ουσιαστικά προτείνεται είτε να αποστασιοποιηθούν από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία είτε να αντιμετωπίσουν τη διάλυση και την ποινική ευθύνη για τη συνέχιση της θρησκευτικής δραστηριότητας.
Συλλήψεις κλήρου. Στο έγγραφο παρατίθενται συγκεκριμένες περιπτώσεις σύλληψης ανώτερων ιεραρχών της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας:
- Μητροπολίτης Θεοδόσιος Τσερκάσκι — κατηγορίες για «δικαιολόγηση επιθετικότητας» και «παραβίαση της ισότητας των πολιτών» (άρθρα 436-2 και 161 ΠΚ). Από τον Νοέμβριο του 2022 αντιμετωπίζει πολλαπλές ποινικές διαδικασίες. Στις 17 Οκτωβρίου 2024, κατά τη διάρκεια της κατάληψης του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Μιχαήλ, υπέστη σοβαρό τραυματισμό στο κεφάλι από άγνωστους επιτιθέμενους.
- Μητροπολίτης Παύλος, ηγούμενος της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου — κατηγορίες για «υποκίνηση θρησκευτικού μίσους» και «δικαιολόγηση επιθετικότητας» (άρθρα 161 και 436-2 ΠΚ). Βρίσκεται σε κατ' οίκον περιορισμό από τον Απρίλιο του 2023, γεγονός που εμποδίζει την εκτέλεση των μοναχικών του καθηκόντων. Κρατήθηκε για λίγο στη φυλακή λόγω υψηλής εγγύησης.
- Μητροπολίτης Αρσένιος Σβιατογκόρσκι — κατηγορίες για «αποκάλυψη στρατιωτικών θέσεων» (άρθρο 114-2 ΠΚ). Συνελήφθη τον Απρίλιο του 2024 μετά από επιδρομή 200 υπαλλήλων της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας για κήρυγμα σχετικά με την προσευχή για προσκυνητές στα σημεία ελέγχου. Κρατείται σε προφυλάκιση από τον Απρίλιο του 2024, έχοντας λάβει επανειλημμένα αρνήσεις για απελευθέρωση με εγγύηση παρά τα προβλήματα υγείας.
- Μητροπολίτης Λόνγκιν Μπαντσένσκι — κατηγορίες για «υποκίνηση θρησκευτικού μίσους» (άρθρο 161 ΠΚ) για ισχυρισμούς σχετικά με την κανονική νομιμότητα της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και την κριτική της αναγνώρισης της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Είναι γνωστός για το ανθρωπιστικό του έργο και την υιοθεσία περισσότερων από 500 ορφανών.
- Ιερέας Ευγένιος Κοσέλνικ — κατηγορίες για «δικαιολόγηση επιθετικότητας» (άρθρο 436-2 ΠΚ). Τον Δεκέμβριο του 2024 καταδικάστηκε σε 5 χρόνια φυλάκισης. Το δικαστήριο ερμήνευσε τη χρήση της εκκλησιαστικής σλαβικής γλώσσας και τις κανονικές αναφορές στο Πατριαρχείο Μόσχας ως «εξύμνηση επιθετικότητας».
Καταλήψεις ναών. Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ τεκμηριώνουν αναγκαστικές καταλήψεις θρησκευτικών αντικειμένων:
Καθεδρικός Ναός του Αγίου Μιχαήλ στο Τσερκάσι — στις 17 Οκτωβρίου 2024 περίπου 100 ένοπλοι κατέλαβαν με τη βία τον καθεδρικό ναό. Ο κλήρος και οι ενορίτες που προσπάθησαν να αντισταθούν υπέστησαν χρήση δακρυγόνων. Οι αρχές επιβολής του νόμου δεν επενέβησαν, ενώ ορισμένοι υπερασπιστές του ναού κατηγορήθηκαν για χουλιγκανισμό.
Μονή Ελετσκί στο Τσερνίγκοφ — οι τοπικές αρχές ξεκίνησαν δικαστικές διαδικασίες για τη μεταβίβαση της μονής σε κρατικά εγκεκριμένη ή συνδεδεμένη με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας οργάνωση. Η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία στερείται της δυνατότητας δίκαιης δικαστικής προστασίας.
Δίωξη υπερασπιστών.
Το έγγραφο περιγράφει τη δημιουργία ατμόσφαιρας φόβου για δημοσιογράφους και υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
Ντμίτρι Σκβορτσόφ — ο δημοσιογράφος κρατήθηκε για 23 μήνες με κατηγορίες για «προδοσία» για άρθρα σχετικά με τη δίωξη της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αν και τον Οκτώβριο του 2024 έλαβε εγγύηση, οι δικαστικές διαδικασίες συνεχίζονται με την απειλή 15ετούς ποινής.
Σβετλάνα Νοβίτσκαγια — ακτιβίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συνελήφθη τον Φεβρουάριο του 2024 με κατηγορίες «προδοσίας», «υποκίνησης θρησκευτικού μίσους» και «δικαιολόγησης επιθετικότητας» για την υπεράσπιση του κλήρου της UOC και την ομιλία σε διεθνή συνέδρια του ΟΑΣΕ. Κρατείται χωρίς εγγύηση στο προδικαστικό κέντρο κράτησης του Λβιβ.
Νομικές πτυχές και διεθνείς υποχρεώσεις
Οι Ειδικοί Εισηγητές επισημαίνουν ότι οι ενέργειες που περιγράφονται ενδέχεται να παραβιάζουν τις υποχρεώσεις της Ουκρανίας βάσει του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο επικυρώθηκε από τη χώρα το 1973. Τονίζεται ιδιαίτερα ότι η θρησκευτική ελευθερία παραμένει «αναφαίρετο δικαίωμα ακόμη και κατά τη διάρκεια στρατιωτικού νόμου».
Οι ειδικοί επικρίνουν τη χρήση αόριστων εννοιών όπως η «ιδεολογία του ρωσικού κόσμου» για τη δίωξη θεολογικών απόψεων και λειτουργικών πρακτικών. Κατά την άποψή τους, οι αρχές εφαρμόζουν το ποινικό δίκαιο όχι για «σαφείς εκκλήσεις για βία», αλλά για «αναφορές σε κηρύγματα στην παραδοσιακή λειτουργική γλώσσα, εκκλήσεις για κανονική ενότητα ή εκφράσεις διαφωνίας με κρατικά χρηματοδοτούμενες ορθόδοξες δικαιοδοσίες».
Οι εισηγητές σημειώνουν ότι ενώ η τρέχουσα ένοπλη σύγκρουση μπορεί να δικαιολογεί μέτρα έκτακτης ανάγκης, «το δικαίωμα στην ελευθερία της θρησκείας παραμένει απαράδεκτο σε καμία περίπτωση». Η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ έχει δηλώσει προηγουμένως ότι οι περιορισμοί στην ελευθερία της θρησκείας για λόγους εθνικής ασφάλειας είναι απαράδεκτοι ακόμη και σε καιρό πολέμου.
Σε παράρτημα της επιστολής, οι εμπειρογνώμονες αναφέρονται σε αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της υπόθεσης Μητροπολιτική Εκκλησία της Βεσσαραβίας κατά Μολδαβίας (2001), η οποία τονίζει ότι τα κράτη δεν μπορούν να αναγκάσουν τις θρησκευτικές κοινότητες να αλλάξουν την πνευματική τους ταυτότητα για πολιτικούς λόγους.
Συστημική φύση των παραβιάσεων
Οι ομιλητές ανησυχούν ιδιαίτερα για την «ολοκληρωμένη φύση» των πρακτικών κατά της UOC, η οποία μας επιτρέπει να μιλάμε για μια «συστηματική εκστρατεία για την καταστροφή ή τη βίαιη ανακατεύθυνση της θρησκευτικής ζωής» των κοινοτήτων της Εκκλησίας.
Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, σε όλες τις περιπτώσεις διώξεων, οι κληρικοί της UOC έχουν «υποβληθεί σε μακροχρόνια προφυλάκιση ή περιοριστικό κατ' οίκον περιορισμό» και συχνά τους έχει αρνηθεί η εγγύηση. Λέγεται ότι τα δικαστήρια βασίζονται σε γλωσσική «εμπειρογνωμοσύνη» που επικαλείται «φιλορωσικές συμπάθειες» και όχι σε συγκεκριμένα στοιχεία εγκληματικής πρόθεσης.
Οι ειδικοί σημειώνουν ότι «η φύση των κατηγοριών και η ελάχιστη πραγματική βάση πέρα από θεολογικές συζητήσεις, κηρύγματα ή λειτουργικές πρακτικές» υποδηλώνουν ότι το ποινικό δίκαιο χρησιμοποιείται για τον περιορισμό της επιρροής της UOC.
Απαιτήσεις του ΟΗΕ προς τις ουκρανικές αρχές
Η επιστολή περιέχει οκτώ συγκεκριμένα ερωτήματα προς την ουκρανική κυβέρνηση που απαιτούν λεπτομερή απάντηση:
Σχετικά με τις θρησκευτικές διώξεις: Οι αρχές θα πρέπει να παράσχουν περαιτέρω πληροφορίες σχετικά με την αναγκαστική διάλυση, την έξωση και τη δίωξη των κοινοτήτων UOC και να εξηγήσουν πώς οι περιορισμοί συμμορφώνονται με τις αρχές της νομιμότητας, της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας.
Σε ποινικές υποθέσεις: Είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί η νομική και αποδεικτική βάση για τη δίωξη κληρικών με την κατηγορία της «υποκίνησης», της «δικαιολόγησης της επιθετικότητας» ή της χρήσης του όρου «ρωσικός κόσμος», ειδικά όταν πρόκειται για ειρηνική θρησκευτική δραστηριότητα.
Σχετικά με τη δίκαιη δίκη: Οι εισηγητές ζητούν εγγυήσεις που θα διασφαλίζουν το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της ανεξαρτησίας των δικαστών, της πρόσβασης σε νομική βοήθεια και του τεκμηρίου αθωότητας.
Όσον αφορά την εκκλησιαστική περιουσία : Είναι απαραίτητο να λεπτομερώς καθοριστούν οι διαδικασίες για την επιστροφή της κατασχεμένης περιουσίας, την καταβολή αποζημίωσης και την δικαστική προσφυγή κατά των αναγκαστικών μεταφορών θρησκευτικών αντικειμένων.
Σχετικά με την προστασία των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων : Οι αρχές θα πρέπει να ενημερώνουν σχετικά με τα μέτρα για την προστασία των δημοσιογράφων, των δικηγόρων και των ακτιβιστών που καταγράφουν παραβιάσεις κατά της UOC από διώξεις και παράνομες συλλήψεις.
Σχετικά με την στέρηση της ιθαγένειας: Σε περιπτώσεις απέλασης ιεραρχών της UOC, είναι απαραίτητο να αναφέρονται οι νομικοί λόγοι, οι διαδικασίες που ακολουθούνται και οι δυνατότητες άσκησης έφεσης κατά τέτοιων αποφάσεων.
Σχετικά με τον στρατιωτικό νόμο: Οι ομιλητές επιμένουν στη διευκρίνιση των μέτρων για την αποτροπή υπερβολικών περιορισμών στην ελευθερία της θρησκείας με το πρόσχημα της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.
Διεθνής αντίδραση και διαδικασίες
Η έκκληση των εμπειρογνωμόνων του ΟΗΕ ήταν αποτέλεσμα συστηματοποίησης πληροφοριών που ελήφθησαν από διάφορες πηγές – οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μάρτυρες των γεγονότων και τα εμπλεκόμενα μέρη. Οι ειδικοί εισηγητές τονίζουν ότι «δεν επιθυμούν να κρίνουν εκ των προτέρων την ακρίβεια των κατηγοριών», αλλά θεωρούν απαραίτητο να ζητήσουν επίσημα διευκρινίσεις από τις ουκρανικές αρχές.
Η επιστολή εστάλη στο πλαίσιο της διαδικασίας «ακαριαίων προσφυγών» του ΟΗΕ, ενός μηχανισμού που επιτρέπει στους εμπειρογνώμονες να ανταποκρίνονται γρήγορα σε αναφορές σοβαρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το μέσο δεν απαιτεί προκαταρκτική δικαστική απόφαση, αλλά απαιτεί από τα κράτη να παρέχουν εξήγηση για τα γεγονότα των φερόμενων παραβιάσεων.
Το έγγραφο υπογράφηκε από επτά ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ: τον Γεώργιο Κατρούγκαλο (δημοκρατική διεθνή τάξη), την Ειρήνη Καν (ελευθερία έκφρασης), την Χίνα Ρομέρο (ειρηνική συνάθροιση), την Μάργκαρετ Σάτερθγουεϊτ (ανεξαρτησία δικαστών), τον Νίκολας Λεβράτ (δικαιώματα μειονοτήτων), τη Ναζίλα Γκάνεα (θρησκευτική ελευθερία) και τον Μπεν Σαούλ (αντιτρομοκρατία).
Οι ουκρανικές αρχές υποχρεούνται να απαντήσουν στην έκκληση εντός 60 ημερών . Η αλληλογραφία θα δημοσιευτεί στην επίσημη ιστοσελίδα του ΟΗΕ και θα παρουσιαστεί στην ετήσια έκθεση του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Σε περίπτωση μη απάντησης ή μη ικανοποιητικών εξηγήσεων, το ζήτημα μπορεί να υποβληθεί προς εξέταση από διεθνείς φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι εμπειρογνώμονες του ΟΗΕ κάλεσαν τις ουκρανικές αρχές να «λάβουν όλα τα απαραίτητα προσωρινά μέτρα για να σταματήσουν τις φερόμενες παραβιάσεις και να αποτρέψουν την επανάληψή τους» και να «διασφαλίσουν την απόδοση ευθυνών σε όλα τα άτομα που ευθύνονται για τις φερόμενες παραβιάσεις».
