Κοινωνική διακονία στη Ρωσία: από τον πρίγκιπα Βλαδίμηρο έως τα μοναστηριακά νοσοκομεία

Στα προηγούμενα άρθρα εξετάσαμε την κοινωνική διακονία κατά την αποστολική περίοδο και την ανάπτυξή της στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, τώρα θα στραφούμε στις παραδόσεις της φιλανθρωπίας στη Ρωσία κατά την πριγκιπική περίοδο (X–XIII αι.).

Ακόμη και πριν από τον εκχριστιανισμό της Ρωσίας, οι ανατολικοσλαβικές φυλές ασκούσαν μορφές βοήθειας βασισμένες στη συγγένεια. Με την εμφάνιση του κράτους (VIII–IX αι.) εμφανίζονται νέες μορφές, εν μέρει κατοχυρωμένες στις πρώτες νομικές πράξεις. Στις συνθήκες με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (907, 911, 944 μ.Χ.) αναφέρεται η εξαγορά των Ρώσων αιχμαλώτων με έξοδα του θησαυροφυλακίου.

Η πριγκιπική μέριμνα δεν ήταν τόσο ηθική υποχρέωση όσο εργαλείο ενίσχυσης της εξουσίας και μείωσης της κοινωνικής έντασης.

Χριστιανική φιλανθρωπία μετά τον εκχριστιανισμό της Ρωσίας

Με την αποδοχή του χριστιανισμού το 988, η προσέγγιση στην κοινωνική διακονία άλλαξε ριζικά. Αν προηγουμένως η πριγκιπική βοήθεια ήταν κυρίως κρατικό εργαλείο, τώρα άρχισε να θεωρείται ως χριστιανική αρετή. Οι πρίγκιπες άρχισαν να καθοδηγούνται από την αρχή της αγάπης προς τους φτωχούς, εμπνευσμένοι από τις ευαγγελικές εντολές.

Ένα λαμπρό παράδειγμα είναι ο ισαπόστολος πρίγκιπας Βλαδίμηρος ο Μέγας, ο οποίος, σύμφωνα με το "Χρονικό των Περασμένων Ετών", μετά τον εκχριστιανισμό άρχισε να μοιράζει γενναιόδωρα ελεημοσύνη στους φτωχούς, τους τυφλούς και τους χωλούς.

Η φιλανθρωπία του περιλάμβανε όχι μόνο τη διανομή χρημάτων, αλλά και τη σίτιση των αναξιοπαθούντων στην πριγκιπική αυλή, καθώς και τη διανομή τροφίμων στην πόλη για εκείνους που δεν μπορούσαν να έρθουν οι ίδιοι. Όλα αυτά αντικατόπτριζαν τη νέα, χριστιανική άποψη για την κοινωνική διακονία ως δρόμο προς τη σωτηρία της ψυχής.

Τα ξεκινήματα του πρίγκιπα Βλαδίμηρου συνέχισε ο γιος του, ο Ιάροσλαβ ο Σοφός, ιδρύοντας στη Νόβγκοροντ σχολείο για 300 παιδιά. Αυτό ήταν ένα από τα πρώτα πραγματικά εκπαιδευτικά ιδρύματα στη Ρωσία. Το πιο γνωστό έργο του πρίγκιπα είναι η σύνταξη του πρώτου γραπτού κώδικα νόμων, της "Ρωσικής Αλήθειας", που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και άρθρα κοινωνικής κατεύθυνσης.

Κατά την περίοδο αυτή, η Εκκλησία επίσης "χριστιανοποιεί" αρχαία παγανιστικά έθιμα, όπως το "αδελφικό συμπόσιο" (κοινοτικό γεύμα), γεμίζοντάς τα με ευαγγελικό νόημα φροντίδας των ασθενών, ταφής των νεκρών και αμοιβαίας υποστήριξης.

Εκκλησιαστική και μοναστηριακή διακονία

Στους X–XI αιώνες, στις εκκλησίες και τα μοναστήρια εμφανίστηκαν ξενώνες, νοσοκομειακά κελιά, βιβλιοθήκες και σχολεία. Τα μοναστήρια γίνονταν κέντρα όπου οι αναξιοπαθούντες μπορούσαν να λάβουν τροφή, θεραπεία και εκπαίδευση.

Το πιο γνωστό, φυσικά, ήταν το Μοναστήρι των Σπηλαίων του Κιέβου. Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του, αρχίζει να αναπτύσσεται η μοναστηριακή ιατρική. Το "Πατερικό των Σπηλαίων του Κιέβου" (XIII αι.) περιέχει πολλές αναφορές σε μοναχούς γνωστούς για την ιατρική τους τέχνη, όπως ο Όσιος Αγάπιος των Σπηλαίων, ιατρός χωρίς αμοιβή.

Οι μοναχοί εκτελούσαν βαριά εργασία στη φροντίδα των ασθενών, συμπεριλαμβανομένων των ψυχικά ασθενών, έδειχναν υπομονή και απέφευγαν την προσωπική πλουτισμό.

Σημαντικό ρόλο έπαιζαν και άλλες μονές. Για παράδειγμα, το Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Νόβγκοροντ (XI αι.) λειτουργούσε ως κέντρο φροντίδας, παρέχοντας καταφύγιο στους ταξιδιώτες και βοήθεια στους φτωχούς. Και το Μοναστήρι του Σωτήρος-Ευθύμιου στο Σούζνταλ (ιδρύθηκε τον XIV αι., αλλά συνεχίζει τις παραδόσεις της πριγκιπικής περιόδου) ασχολούνταν με φιλανθρωπία, υποστηρίζοντας χήρες και ορφανά, ιδιαίτερα σε περιόδους πείνας.

Προκλήσεις και αλλαγές

Παρά την ευρεία δραστηριότητα, η κοινωνική διακονία αντιμετώπιζε σοβαρές προκλήσεις, όπως η φεουδαρχική διάσπαση, οι εμφύλιοι πόλεμοι και οι επιδημίες. Αυτό ενίσχυε τις κοινωνικές ανάγκες και αποδυνάμωνε το ρόλο των πριγκίπων.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η Εκκλησία αναλάμβανε όλο και περισσότερες ευθύνες, αναπτύσσοντας μορφές φροντίδας και μέριμνας, που έγιναν προάγγελοι των μεταγενέστερων κρατικών θεσμών.

Η πριγκιπική περίοδος έθεσε ισχυρά θεμέλια για τις μελλοντικές παραδόσεις της φιλανθρωπίας, όπου η κοσμική φιλανθρωπία αναπτυσσόταν σε στενή σχέση με την εκκλησιαστική.

Συμπέρασμα

Η κοινωνική διακονία στη Ρωσία κατά την πριγκιπική περίοδο είναι η μετάβαση από τα παγανιστικά έθιμα της συγγένειας στη χριστιανική φιλανθρωπία. Το νεαρό κράτος και η Εκκλησία διαμόρφωσαν ένα σύστημα βοήθειας που επηρέασε ολόκληρη την επόμενη ιστορία.

Η Εκκλησία απέκτησε τεράστια εξουσία ανάμεσα στο λαό, τον ένωσε και έδειξε στην πράξη το παράδειγμα της ευαγγελικής αγάπης.

Τα χρονικά, όπως το "Χρονικό των Περασμένων Ετών", βοηθούν να δούμε σε εκείνη την εποχή μαθήματα που παραμένουν επίκαιρα μέχρι σήμερα για την ενότητα της κοινωνίας απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις.